نظام آموزشي كشورهاي جهان

• چشم انداز سياسي - جغرافيايي و علمي
• سياست ها و نظام آموزشي
• ساختار نظام آموزشي
• آموزش پايه
• مقطع آموزش پيش دبستاني
• مقطع آموزش ابتدايي
• مقطع آموزش متوسطه
• آموزش عالي
• آموزش بزرگسالان
• آموزش معلمان
• آموزش همگاني
• آموزش زنان
• آموزش استثنايي
• آموزش از راه دور
• ارزيابي استراتژيهاي آموزشي
• اصول واهداف كلي آموزشي
• اولويت ها و علايق آموزشي
• مديريت آموزشي
• ساختار اداري و مديريت اجرايي
• معضلات آموزشي
• نهادهاي آموزشي
• رشد نرخ سواد
• نرخ ترك تحصيل در پايه هاي آموزش مقدماتي
• نرخ بالاي افت تحصيلي
• بودجه و هزينه هاي آموزشي

ساختار نظام آموزشي > مقطع آموزش ابتدايي

مقطع آموزش ابتدايي

ساختار آموزشي

آموزش ابتدايي در كشور هند از شش سالگي آغاز شده و به مدت هشت سال ادامه مي يابد. به عبارت ديگر اين دوره از آموزش كودكان رده هاي سني 6تا 14 سال را تحت پوشش قرار داده و از كلاس اول آغاز شده تا پايه هشتم ادامه مي يابد مقطع آموزش ابتدايي خودبه از سطح آموزش ابتدايي پنج ساله و آموزش پس از ابتدايي يا مياني سه ساله بر اساس قانون اساسي هند متشكل ميگردد . دولتهاي ايالتي مكلف به ارائه آموزش و پرورش رايگان و اجباري به كودكان رده هاي سني 6 تا 14 سال مي باشد. سال تحصيلي مقطع آموزش ابتدايي بر 200 روز كاري كه از اوايل تابستان آغاز شده و تا تابستان آتي ادامه مي يابد مشتمل مي گردد. از جمله برنامه هاي درسي پنج سال اوليه آموزش ابتدايي مي توان به آموزش محيطي ،رياضي،هنر،آموزش كار و فعاليتهاي بهداشتي و آموزش يك زبان با تاكيد بر زبان مادري اشاره نمود. در سه سال سي از دبستان رياضيات ،علوم و تكنولوژي، آموزش زبانهاي هندي، انگليسي و يك زبان محلي ،تربيت بدني و بهداشت، علوم اجتماعي، هنر و آموزش كار به دانش آموزان ارائه مي گردد. بر اساس آخرين گزارش آماري وزارت توسعه منابع انساني ،تعداد كل دانش آموزان وزارت توسعه منابع انساني، تعداد كل دانش آموزان مقطع آموزش ابتدايي 8ساله طي سال 1999 پس 000/240/151 نفر بالغ ميگردد كه بدين ترتيب نسبت افراد ثبت نام شده از تعداد كل كودكان لازم التعليم در اين دوره از 6/42 درصد طي سال 1950 به 14/92 درصد طي سال 1999 گفتني است كه تعداد مدارس اين دوره از 000/223 مدرسه سال 1950 به 000/817 مدرسه طي سال 1999 و تعداد معلمان نيز از 000/624 نفر طي سال 1950 به 000/180/3 نفر طي سال 1999 افزايش يافته است.

آمار آموزشي مقطع آموزش ابتدايي

60% معلمين ويژه كلاسهاي آموزشي پنجاه نفره

34% معلمين ويژه كلاسهاي 51 تا 100نفره

ميانگين39% معلمين ويژه كلاسهاي بيش از 50 نفر

5% معلمين ويژه كلاسهاي بيش از100 نفره

نرخ افت تحصيلي (طي سال 1996)

طبق آمار به دست آمده طی سال 1996 نرخ افت تحصيلی دانش آموزان مقطع ابتدايی

 نرخ افت تحصيلي دانش آموزان دوره اول ابتدايي (5/34 درصد)

نرخ افت تحصيلي دانش آموزان دوره دوم ابتدايي (6/51 درصد)

82 درصد كودكان رده هاي سني 14-6 سال به تحصيل دردوره آموزش ابتدايي مبادرت مي نمايند. طبق آمار به دست آمده طی سال1995 نسبت ثبت نام ناخالص پايه 1تا 4 بر104 و براي پايه 6 تا 8 بر2/67 درصد بالغ مي گردد.

طرح هاي اجرايي

از جمله مهم ترين طرح هاي به اجرا درآمده پس از استقلال كشور در سال 1947 در مقطع آموزش ابتدايي مي توان به طرح هاي ذيل اشاره نمود:

1- پروژه Lok jumbish

طي پروژه مذكور كه به منظور ارتقاء سطح كيفي و كمي آموزش ابتدايي در ايالت راجستان هند به مورد اجرا گذارده شد 75 فرقه بالغ بر 12 ميليون نفر تحت پوشش قرار گرفتند.

پروژه مذكور همچنين به عنوان گام نخستي در برقراري همكاري ميان سازمان هاي دولتي، معلمين، سازمان هاي غيردولتي و عامه مردم به شمار آمده كه به توجه خود به ارتقاء روند ملي سازي برنامه هاي آموزش ابتدايي منجر گرديده است.

از جمله مهم ترين اصول پروژه Lok jumbish به 7 اصل ذيل اشاره نمود:

1-  تأكيد به نظارت بر امور در عوض پرداختن به عملكرد صرف

2-  مشاركت همگاني

3-  عملكرد غيرمتمركز (تمركززدايي از توجه به منطقه يا مناطق خاص)

4-  آموزش همگاني

5-  هماهنگي با روند كلي نظام آموزشي كشور

6-     انعطاف پذيري در مديريت

7-  تشكيل سطوح مختلف مديريتي

لازم به ذكر است ك فاز نخست پروژه مذكور در مدت زمان 2 سال طي سال هاي 94-1992 به مورد اجرا درآمد. هزينه هاي به عمل آمده جهت اجراي فاز اول اين پروژه توسط دولت هند، دولت راجستان و آژانس بين المللي توسعه همكاري هاي سوئد (SIDA) به نسبت 3/1/2 تأمين گرديد. فاز دوم پروژه مذكور نيز تا سال 1998 به مورد اجرا گذارده شد. طبق برآوردهاي به عمل آمده، كل هزينه فاز 1 و 2 پروژه Lok jumbish بر 1100 ميليون روپيه و فاز 3 اين پروژه بر 4000 ميليون روپيه بالغ گرديده است.

گفتني است كه از كل اين اعتبارات مبلغ 200 ميليون روپيه توسط دولت نروژ هزينه گرديده است.

2- پروژه Shksha karmi

پروژه فوق كه از آن تحت عنوان پروژه (SKP) ياد مي گردد از سال 1987 و با حمايت آژانس بين المللي توسعه همكاري هاي سوئد (SIDA) به مورد اجرا درآمده است.

هدف غائي پروژه فوق، جهاني سازي و ارتقاء سطح كيفي آموزش ابتدايي در مناطق دورافتاده و عقب افتاده روستايي ايالت راجستان با تمركز عمده بر آموزش دختران مي باشد.

به واسطه عدم حضور معلمين كافي در مراكز آموزش ابتدايي به عنوان مانعي بر سر راه نيل به هدف جهاني سازي آموزش ابتدايي (UEE)، طي پروژه فق سياست جانشيني معلمين قديمي با معلمين جوان محلي كه از آن ها تحت عنوان Shiksha karmi ياد مي گردد با برنامه هاي آموزش منسجم تر و نظارت گسترده تر به مورد اجرا درآمد. لازم به ذكر است ك اين پروژه، به طور كامل از محل اعتبارات خارجي (آژانس بين المللي توسعه همكاري هاي سوئد (SIDA) طي پرداخت 90 درصدي در مرحله اول (فاز 1) و پرداخت 50 درصدي طي مرحله دوم (فاز 2) تأمين اعتبار مي گردد. اين پروژه، با هزينه اي بالغ بر 212 ميليون روپيه جهت اجراي فاز 1 و 490 ميليون روپيه جهت اجراي فاز 2 و با تأكيد عمده بر آموزش منسجم و مستمر ضمن خدمت معلمين به مورد اجرا درآمده است. طي پروژه SKP همچنين برنامه هاي آموزش غيررسمي در مدارس تحت عنوان مدارس Prehar Pathshalas و در قالب جدول زمان بندي مناسب به علاقه مندان ارائه مي گردد. گفتني است كه پروژه مذكور در حال حاضر به تربيت تعداد 150 هزار معلم در مدراس رسمي و تعداد 3520 معلم در مدارس Prehar Pathshalas و 4271 معلم (Shiksha karmi) مي پردازد.

3- پروژه آموزش ابتدايي Andra Pradesh

پروژه فوق كه از آن تحت عنوان پروژه (APPEP) ياد مي گردد، در جنوب ايالت Andra Pradesh جهت ارائه برنامه هاي آموزش ابتدايي به ويژه دختران كه تنها 34 درصد از آنان از نعمت سواد برخوردار مي باشند و تربيت معلمان متخصص و گسترش فعاليت هاي احداث مدارس به مورد درآمده است.

در اين پروژه بالغ بر 80 هزار معلم در 23 منطقه در 3 هزار مركز آموزش معلمان تحت تعليم قرار گرفته اند. لازم به ذكر است كه پروژه فوق، با هزينه اي بالغ بر 1000 ميليون روپيه در قالب طرح هشتم توسعه كشور از محل اعتابارت ملي كشور انگلستان به مورد اجرا درآمده است.

4- پروژه آموزش پايه Uttar Paradash

پروژه مذكور كه در قالب طرح آموزش همگاني توسط دولت ايالتي Uttar Paradash در ژوئن سال 1993 به مورد اجرا درآمد مورد حمايت مالي بانك جهاني قرار گرفت. پروژه فوق در حال حاضر در 12 ناحيه از كشور اجرا مي گردد. لازم به ذكر است كه اجراي اين پروژه در آينده نزديك به 15 منطقه كشور افزايش خواهد يافت. اين پروژه با هزينه كلي 7288 ميليون پوند و در طي مدت زمان 7 سال به اجرا درآمده است. آژانس توسعه بين المللي سوئد (IDA) و بانك جهاني مشتركا تا ميزان 1/163 ميليون دلار آمريكا از هزينه هاي اين پروژه را تأمين نموده اند. گفتني است كه 13 درصد هزينه هاي كلي پروژه مذكور نيز از محل سهم بودجه دولتي ويژه دولت هاي ايالتي به اين پروژه اختصاص يافته است. اولين دوره تربيت ضمن خدمت معلمان كه در قالب پروژه فوق به اجرا درآمد در اكتبر سال 1995 پايان پذيرفت.

لازم به ذكر است كه طي اين دوره 40 هزار معلم تحت تعليم قرار گرفتند.

5- پروژه آموزشي Bihar

پروژه آموزشي Bihar كه از آن تحت عنوان پروژه (BEP) ياد مي گردد در سال 1991 با هدف ارتقاء سطح كيفي و كمي نظام آموزش ابتدايي در ايالت بيهار هندوستان به مورد اجرا گذارده شد.

در پروژه مذكور تأكيد عمده اي بر تحت پوشش قرار دادن مناطق محروم و عقب افتاده معطوف گرديده است. از جمله مهم ترين سياست هاي پروژه فوق مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

· اجراي پروژه در 7 منطقه كشور

· برقراري ارتباط مستحكم ميان پروژه آموزشي Bihar و نظام آموزشي كشور

· تأكيد عمده بر آموزش سطوح i-v

· تأكيد عمده بر آموزش معلمان و مطالعات دوره اي

دومين مرحله (فاز 2) پروژه به مدت 2 سال در حال انجام مي باشد. مبلغ هزينه شده كل طي فاز 2 پروژه كه طي سال هاي 98-1996 به مورد اجرا گذارده شد بر 613 ميليون روپيه بالغ مي گردد كه توسط سازمان UNICEF، دولت هند و دولت ايالتي بيهار به نسبت 1/2/3 تأمين گرديده است. گفتني است كه مبلغي بالغ بر 3600 ميليون روپيه جهت اجراي فاز 1 و 2 پروژه فوق هزينه گرديده است.

6- پروژه آموزش ابتدايي منطقه اي

پروژه مذكور كه در نوامبر سال 1994 به مورد اجرا درآمد به عنوان طرح پيشروي ارتقاء نظام آموزش ابتدايي در كشور هند مطرح مي باشد.

هدف غائي پروژه فوق عملياتي نمودن راهبردهاي استراتژيك جهت نيل به سياست جهاني سازي آموزش ابتدايي و گسترش اين برنامه ها به مناطق دورافتاده و محروم كشور است. در اين پروژه تجارب و ايده هاي مثبت و كارآمد چندين ايالت مدنظر قرار گرفته است. از جمله مهم ترين اهداف پروژه DPEP مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

· تدارك برنامه هاي آموزش ابتدايي جهت دسترسي كليه كودكان هندي به آموزش هاي اوليه در نظام آموزش رسمي يا آموزش غيررسمي (NFE)

· كاهش نرخ افت تحصيلي به كمتر از 5 درصد و افزايش نرخ ثبت نام و پيشرفت تحصيلي

· افزايش متوسط پيشرفت دانش آموزان در سطوح آموزش پايه به ويژه آموزش ابتدايي تا سقف 40 درصد

گفتني است كه 85 درصد از هزينه پروژه مذكور توسط دولت هند و باقي مانده هزينه ها توسط دولت هاي ايالتي تأمين مي گردد. آژانس توسعه بين المللي (IDA) بالغ بر 260 ميليون دلار به اجراي فاز اول و 425 ميليون دلار جهت اجراي فاز 2 پروژه اختصاص داده است. اتحاديه اروپا (Eu) نيز به تأمين هزينه تا سقف 150 ميليون دلار مبادرت نموده است. اين در حالي است كه اعتبارات هزينه شده توسط دولت هلند جهت اجراي اين پروژه بر 8/25 ميليون دلار بالغ مي گردد. نخستين مرحله از پروژه فوق در 42 منطقه كشور در ايالات Assam، Haryana، Karnatalea، Kerala، Maharashtr، Tamilnadu و Madhya Pradesh به مورد اجرا گذارده شد. طي فاز 2 پروژه نيز اين طرح در 80 منطقه متعلق به ايالات Orissa، Himachal Pradesh، Andhra Pradesh، West bangal، Httar Pradesh و Gujarat و ايالات فاز 1 به مورد اجرا گذارده شد.

7- طرح ملي تغذيه رايگان

طرح مذكور با عنوان طرح ملي تغذيه رايگان دانش آموزان مقطع آموزش ابتدايي در 15 آگوست سال 1995 در جهت ارتقاء نرخ ثبت نام و ابقاء تحصيلي دانش آموزان به ويژه دانش آموزان خانواده هاي كم درآمد و محروم به مورد اجرا گذارده شد. طرح مذكور طرحي ملي است كه به مدت كوتاهي در سراسر مدارس ابتدايي كشور به مورد اجرا درآمد. طبق طرح مذكور كليه دانش آموزان سطوح i-v  آموزش طي سال هاي 1997 تا 1998 از تغذيه رايگان در مدارس بهره مند گرديدند. در طول سال 96- 1995 بالغ بر 378 منطقه، 225 هزار مدرسه و 33 ميليون كودك هندي با هزينه اي بالغ بر 412/4 ميليون روپيه تحت پوشش اين طرح قرار گرفتند. طي سال 97-1996 دامنه طرح مذكور گسترش يافته و 4/55 ميليون دانش آموز را تحت پوشش قرار داد. گفتني است كه طي طرح اخير بالغ بر 110/8 ميليون روپيه هزينه گرديد. طي مرحله 3 طرح مذكور كه طي سال 98-1997 به مورد اجرا درآمد بالغ بر 110 ميليون دانش آموز كلاس هاي مقطع آموزش ابتدايي تحت پوشش قرار گرفتند. در پايان طرح مذكور گزارشات رضايت بخشي از افزايش نرخ ثبت نام و ابقاء تحصيلي دانش آموزان در مدارس مشهود بوده است.

تمركززدايي آموزشي

طرح تمركززدايي آموزشي از مقطع آموزش ابتدايي بخشي از سياست ملي كشور هند طي سال 1986 به شمار مي آيد. طرح مذكور توسط كميته هاي تحت عنوان كميته هاي آموزش روستايي (VECs) در جهت مديريت هر چه بهتر آموزش ابتدايي در كشور به مورد اجرا درآمده است.

طرح مذكور با هدف اجراي سياست هاي خانواده محور و كودك محور در حوزه آموزش به ويژه آموزش ابتدايي و دستيابي كليه كودكان به امكانات آموزش مناسب در مدارس رسمي يا غيررسمي و ادامه تحصيلات در اين مراكز مي باشد.

نرخ ثبت نام و حضور در مدارس

سن رسمي جهت ورود در كلاس هاي مقطع آموزش ابتدايي در كشور هندوستان 6 سال تمام مي باشد. كشور هندوستان متعهد گرديده تا براي كليه كودكان رده هاي سني 14 – 5 سال آموزش رايگان فراهم نمايد. چندين شاخص وجود دارد كه به كمك آن مي توان نرخ حضور كودكان در مدارس را مشخص نمود. نرخ ثبت نام كودكان، مهم ترين شاخص مي باشد. جدول ذيل نسبت ناخالص ثبت نام (GER) را نشان مي دهد. به عبارت ديگر اين جدول نسبت ثبت نام به كل جمعيت افراد رده هاي سني 14-6 سال را نمايش مي دهد.

نرخ ناخالص ثبت نام در مقاطع آموزش مقدماتي

نرخ ناخالص ثبت نام دانش آموزان مقطع ابتدايي طي دهه 1990 بر مبناي درصد

نرخ جمعيت و مناطق بهره مند از خدمات آموزش ابتدايي بر مبناي درصد طي دهه 1990

با توجه به جداول فوق مي توان پي برد كه نرخ ثبت نام طي اين دهه نسبتاً ثابت مانده است. اين امر بويژه در خصوص ثبت نام دانش آموزان پسر در كلاس هاي ابتدايي صحّت دارد. اين در حالي است كه ارقام ثبت شده براي دختران نشان دهندة رشد 6 درصدي در نرخ ثبت نامي آنان مي باشد. اين امر احتمالاً به چند عامل بستگي دارد. يكي از دلايل، عدم ثبت نام از كودكان در سنين معين مي باشد. گفتني است كه شرايط سني از ايالتي به ايالت ديگر كشور متفاوت مي باشد. در ايالت كِرالا و تاميل نادو از 60 درصد از كودكان رده سني 5 سال در كلاس هاي اوّل ابتدايي ثبت نام به عمل مي آيد. اين در حالي است كه اكثر ايالات كشور در سن 6 سالگي از كودكان در كلاس هاي ابتدايي ثبت نام به عمل مي آيد. در برخي از ايالات كشور نيز اين سن 7 سال تمام بوده است. اين امر مي تواند از دو عامل تأثير پذيرفته باشد:

.  عدم آمادگي مدارس جهت ارائه خدمات آموزشي

.  نرخ رو به رشد نسل جديد يادگيرندگان در كشورهاي عقب افتاده

علاوه بر اين برخي ايالات نيز با پيروي از چندين طرح جديد به ثبت نام از كودكان رده هاي سني بالاتر در اين كلاسها مبادرت مي نمايند كه اين امر خود تركيب سن آموزش را تحت تأثير قرار مي دهد.

در كل مي توان گفت كه از 30/90 درصد نرخ ناخالص ثبت نام (GER) در مدارس ابتدايي (5/98 درصد پسر و 5/81 درصد دختر)، تنها 7/71 درصد به نرخ خالص ثبت نام تعلق دارد. (7/77 درصد پسر و 64 درصد دختر). 17 ايالت كشور از پائين تر ميانگين ملي برخوردارند و اين درحالي است كه 15 ايالت ديگر از سهمي از بالاتر از ميانگين ملّي برخوردار مي باشند. مطابق آمار ارائه شده كشور هندوستان جهت جذب كليه كودكان به مدارس چالش بزرگي پيش رو دارد. اگر از زاويه ديگر به اين موضوع نگاه كنيم متوجه مي شويم كه طي دهة 90 نرخ نام نويسي ناخالص از پسران و دختران (در مقطع ابتدايي) به حال  ثابت درآمده است. طي اين دهه آمار افرادي كه در سنين بالا يا پائين تر از معيار تعيين شده در كلاس هاي ابتدايي ثبت نام نموده اند رو به كاهش گذارده است. در نمودارهاي آماري نرخ نام نويسي خالص و ميزان حضور دانش آموزان در مدارس نشان داده شده است. از اين آمار و ارقام مي توان به دو موضوع پي برد:

 اوّل اينكه نرخ پائين ثبت نام در كليه بخش هاي كشور معضل محسوب نمي گردد. اغلب ايالات كشور حتي ايالاتي كه زير خط توسعه قرار داشته اند. (همانند ايالت مدهياپرادش 1/88 درصد) آمار بالايي از نرخ نام نويسي خالص (80 درصد) ارائه داده اند. با اين وجود برخي از ايالات كشور من جمله جامووكشمير، ناگالند، آتارپرادش و تنگال غربي با مشكلات جدي روبرو مي باشند. دوّم اينكه اگر چه نرخ دختراني كه از آنها ثبت نام به عمل آمده طي چند سال اخير روبه افزايش گذارده است، اما شكافي كه ميان اين دوجنس (دختر و پسر) وجود داشته همچنان به قوت خود باقي است. آمارها نشان مي دهند كه در ازاي دختراني كه در رده هاي سني 14-6 سال ثبت نام نموده اند، دختراني نيز به همان تعداد و در همان گروه سني خارج از مدارس به سر مي برند. در ايالاتي چون بيهار، جامووكشمير، راجستان، آتار پرادش اين مشكل توجه عمده اي را مي طلبد. در آتارپرادش از تعداد 11 دختر حتي 2 نفر نيز در مدارس ابتدايي حضور نمي يابند.

با توجه به مشكلات منطقه اي، شكاف جنسي و مشكل رشد جمعيت، دولت مركزي و دولت هاي ايالتي معيارهاي جديدي را در اين خصوص وضع نمودند كه از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

الف) معيارهايي كه از قبل براي اندازة جمعيت و راه اندازي امكانات آموزشي در سكونتگاههاي كوچك اتخاذ گرديده بود، دچار تغييراتي گرديد. اين تغييرات همانگونه كه در ارقام ارائه شده در ايالات مدهياپرادش و آندهراپرادش نتايج مثبتي در برداشته است (گفتني است كه اكثريت جمعيت اين دو ايالت در مناطق سكونتي تپه اي و به صورت اقليت قومي سكني گزيده اند).

ب) احداث مدارس و اجراي طرح هاي آموزشي من جمله پروژه هاي لاك جامبيش راجستان از جمله عمده تلاش هايي بود كه موفقيت هايي در اين زمينه نيز كسب نمود.

ج) استراتژي سومي كه در جهت افزايش نرخ ثبت نام وحضور كودكان در آموزش ابتدايي و كاهش ناهمگوني ميان بخشهاي مختلف اتخاذ گرديد، طرح تمركززدايي آموزش بود. با توجه به اينكه ناهمگوني ها در سطح ايالات فوق العاده زياد بوده و با توجه به اينكه طرح هاي ايالتي قادر به پاسخگويي به ملاحظات ملي نمي باشند از اين روي  DPEP كه بيش از 200 حوزه را تحت پوشش قرار داده است به اتخاذ سياست جديدي در جهت برنامه ريزي هاي آموزش ابتدايي مبادرت نموده است.