نظام آموزشي كشورهاي جهان

• ملاحظات
• جمعيت
• ارتباطات
• سياستهاي آموزشي
• ساختار آموزشي
• آموزش پيش دانشگاهي
• آموزش پيش دبستاني
• آموزش پايه
• آموزش متوسطه
• آموزش عالي
• آموزش معلمان
• آموزش فني و حرفه اي
• آموزش راه دور
• آموزش استثنايي
• اصلاحات آموزشي
• توسعه آموزشي
• اصول و اهداف آموزشي
• همكاريهاي آموزشي
• مشاوره تحصيلي
• قوانين آموزش عالي
• مديريت آموزشي
• نظارت آموزشي
• هزينه هاي آموزشي

ساختار آموزشي > آموزش پايه

آموزش پايه

گذشته و حال

مطابق قانون جامع نظام آموزشي اكتبرسال 1986، آموزش اجباري 9 سال از شش سالگي تا 15سالگي طول مي كشد.اجراي برنامه هاي آموزش پايه درمورد دانش آموزاني لازم الاجرا است كه براي سال اول آموزش اجباري در سال تحصيلي 88/1987 وسال هاي بعد ثبت نام مي كنند.تا سال 1987، آموزش اجباري 6 سال طول مي كشيد ودو مرحله داشت :

 آموزش ابتدايي كه 4 سال طول مي كشيد( 6 تا 10سالگي) وآموزش مقدماتي متوسطه كه دو سال طول مي كشيد ( 10 تا 12سالگي)

در اين اثنا،آندسته ازدانش اموزاني كه نمي توانستند به مراحل بالاتر بروند تا 14 سالگي در آموزش مقدماتي متوسطه مي ماندند.درحال حاضر،آموزش پايه براي كليه كودكاني كه تا 15 سپتامبر سال تحصيلي اول به 6 سالگي مي رسند اجباري است و9 سال طول مي كشد .

آموزش پايه ،اگر بخشي ازآموزش اجباري دولتي باشد رايگان است.هيچ نوع شهريه ورودي يا ثبت نام وجود ندارد وهيچ مبلغي بابت حضور درمدرسه ،بيمه تحصيلي وحمايت تكميلي درحوزه هاي راهنمايي وروانشناسي تحصيلي، حمايتهاي اجتماعي وبهداشتي اخذ نمي شود .

اولويت اعطاي امكانات اولويتي رفاهي نظير(غتغذيه درمدرسه،رفت وآمد ومسكن)با كودكان نيازمند است.كتابهاي درسي وديگر مواد آموزشي به اضافه كمكهاي مالي مستقيم منحصراً به دانش آموزان نيازمند اختصاص مي يابد.برحسب وضعيت اقتصادي اجتماعي خانواده اين حمايت رايگان يا مشاركتي است.هزينه طرحهاي حمايتي مدارس خصوصي وتعاوني نيز بعضاً بر دوش دولت است .

ساختار آموزشي

مرحله اول : 9- 6 سالگي

مرحله دوم : 11- 10سال

مرحله سوم : 15- 12سال

آموزش پايه به سه مرحله متوالي به شرح ذيل تقسيم مي شود :

مرحله اول كه 4 سال طول مي كشد ( 6 تا 10 سالگي )

اين مرحله توسط  مدارس ابتدايي مختلط در خش هاي دولتي ، خصوصي وتعاوني ارائه مي شود.همانطور كه گفته شد، كودكاني كه تا 15 سپتامبر به 6 سالگي مي رسند مي توانند اين مرحله را آغاز كنند.درصورت پرشدن ظرفيت مدارس،اولويت با كودكان بزرگتر است .قانون جامع نظام آموزشي سال 1986 اهداف خاص مرحله اول را چنين تعيين مي كند : رشد زبان گفتاري وآغاز وكسب مهارت تدريجي خواندن ونوشتن،مفاهيم پايه حساب ورياضي،شناخت محيط مادي واجتماعي وبيان ديداري ، نمايشي، موسيقيايي وحركتي كلاس هاي بر حسب سن تفكيك مي شوند،تدريس ماهيتي همه جانبه داشته ودرهر كلاس دانش آموزان تنها يك نعلم تدريس مي كند در حوزه هاي خاص مي توان از ديگر معلمان نيز ياري گرفت.برنامه زماني مدرسه به فضاي موجود در ساختمان مدارس بستگي دارد.يكي از دو برنامه هفتگي 25 ساعته ( شامل زنگ هاي تفريح) از دوشنبه تا جمعه را مي توان انتخاب نمود.در برنامه معمول كلاس هاي صبح معمولاً ازساعت 9 شروع وساعت 12تمام مي شود وكلاسهاي بعد از ظهر معمولاً از2 بعد ازظهر شروع وساعت 4 عصر تمام مي شود .

دربرنامه مدارس دو نوبتي تنها براي كلاس هاي كه در برنامه معمول امكان برگزاري ندارد كلاس هاي نوبت صبح از ساعت 8 شروع وساعت 1 بعد از ظهر تمام مي شود.

درنوبت عصر كلاس ها ساعت 1:15 بعد از ظهر شروع وساعت 15:6 عصر تمام مي شود.مدت سال تحصيلي همه ساله توسط وزارت آموزش تعيين مي گردد.

سال تحصيلي ، 184 روز ازدوشنبه تا جمعه به طول مي انجامد..پس از تعطيلات تابستاني درحدود10هفته مدارس پرتقالي درنيمه دوم سپتامبربازگشايي مي شوند.سال تحصيلي معمولاً در روزهاي پاياني ژوئن پايان مي يابد.

نرخ دانش آموزان،مدارس و معلمين مرحله اول آموزش پايه طي سال 94-1993

مرحه دوم كه 2سال طول مي كشد ( 10 تا 12 سالگي )

مرحله دوم پايه درموسسات آموزشي دولتي يا خصوصي ودر مراكز آموزش پايه از راه دور ارائه ميگردد.مورد اخير درمناطقي فعال است كه جمعيت دانش آموزي اندكي داشته وجغرافيايي صعب العبور دارند.دانش آموزاني كه با موفقيت مرحله اول را در حداقل سن 9 سالگي وحداكثر سن 14 سالگي به پايان برده باشند درمرحله دوم آموزش پايه پذيرفته مي شوند. آنها بايد در موسسات آموزشي منطقه اي مسكوني خود حضور يابند .

اهداف اين مرحله در ارتباط با تدريس علوم انساني،هنر، ورزش، علوم وفن آوري وآموزش اخلاقي وتعليمات بدني است تا دانش آموزان بتوانند به نحوي خلاق وانتقادي اطلاعات را جذب وتحليل كنند. بدين ترتيب خويش را به روشها، ابزار ودانش لازم براي ادامه تحصيل مجهز ميسازند.شوراي تربيت شرايط خاص مدرسه ونيازهاي فردي دانش آموزان را در هنگام سازماندهي كلاس ها مد نظر قرارميدهد.دانش آموزاني كه تجديد دوره مي شوند بايد در كلاسهاي همان مقطع سني يا نزديك به آن جاي گيرند.تعداد دانش آموزان هركلاس بسته به بزرگي كلاس متغير بوده وميانگين 30 نفررا دارد.درهركلاس تا 4 معلول جسمي يا ذهني را مي توان گنجاند ، اما اين كلاس ها نبايد بيش از 20 دانش آموز داشته باشد.

مرحله دوم بر اساس نظام چند معلمي عمل مي كند وهر معلم مسئول يك درس يا تركيبي از دو درس مي باشد.مطلوب دانش آموزان اين است كه درس واحدي را در سراسر اين مرحله از يك معلم فرا بگيرند .برنامه زماني هفتگي 31جلسه 50 دقيقه اي است. برنامه زماني مدرسه از دوشنبه تا جمعه يادر صورت تصميم هيأت مديره مدرسه تا شنبه است.سال تحصيلي درمدارس فعلي از دوشنبه تا جمعه 220 روزبه طول مي انجامد.اما تعداد كل ساعات درسي در سال 5 روز درهفته و6 روز درهفته يكسان است.زيرا ساعاتي كه دوشنبه تدريس نمي شود ميان ديگ روزهاي هفته تقسيم مي گردد .برنامه هاي درسي كه براي همه دانش آموزان اجباري است در 5 بخش چند رشته اي ويك بخش غير درسي يعني « حوزه مدرسه » تنظيم مي شود .

بخش هاي چند رشته اي عبارتند از :

ـ زبان ومطالعات اجتماعي

زبان پرتقالي ، تاريخ وجغرافياي پر تغال ويك زبان خارجي( آلماني ، فرانسوي ا انگليسي )

ـ علوم طبيعي ودقيقه

- رياضيات وعلوم طبيعي

ـ آموزش هنر وفن آوري

- آموزش ديداري وفني وآموزش موسيقي

ـ تربيت بدني

ـ آموزش فردي واجتماعي

ـ رشد فردي واجتماعي يا آموزش ديني واخلاق

اين برنامه 110- 95 ساعت درسال طول ميكشد ومستقيماً توسط مدرسه اداره شده و مطابق با كاهش ساعات درسي دروسي كه درهر پروژه نقش دارند ، تنظيم ميگردد .

به علاوه فعاليت هاي فوق برنامه اي هم هست كه اختياري وعمدتاً مسابقه اي وفرهنگي بوده ودرراستاي استفاده خلاقانه وسازنده ازاوقات فراغت دانش آموزان قراردارد.ورزش مدارس نيزدراين فعاليت ها گنجانيده مي شوند.كتاب هاي درسي حداقل به مدت 4 سال به قوت خود باقي است.

نرخ دانش آموزان،مدارس و معلمين مرحله دوم آموزش پايه طي سال 94- 1993

* اين رقم شامل معلمان مراحل دوم وسوم آموزش پايه وآموزش متوسطه دركلاسهاي روزانه وشبانه است.

*اين رقم شامل موسساتي كه در بيش از يك مقطع آموزشي مي دهند.

مرحله سوم كه 3 سال طول مي كشد ( 12 تا 15 سالگي )

مرحله سوم آموزش پايه شامل سه سال تحصيل است كه سال آخر آن پايان 9 سال آموزش پايه اجباري را شكل ميدهد( براي دانش آموزان كه سال اول مدرسه خود را ازسال تحصيلي 88/1987 به بعد آغاز كردند )

اين مرحله در مدارس مقدماتي ومتوسطه تدريس مي شود. دوره شبانه نيز ادائه مي گردد اما آنها از الگوي پيش از اصلاحات يعني دوره عمومي يكپارچه تبعيت مي كنند .

دانش آموزاني كه مرحله دوم يا معدل آن را به پايان رسانده اند مي توانند وارد مرحله سوم آموزش پايه شوند آنها بايد در موسسات آموزشي محل سكونت خود حضور يابند .

اين مرحله اهداف ذيل را دنبال مي كند :

ـ كسب نظام مند وتمايز گذار فرهنگ نو، ازجنبه هاي انساني،ادبي،هنري ، رواني وورزشي وفني  كه تمامي آنها براي ورود به زندگي شغلي وادامه تحصيل ضروري است.

ـ راهنمايي آموزشي وحرفه اي تا با توجه به پيشرفت هاي فردي امكان ادامه تحصيل و ورود به زندگي شغلي ساده تر گردد.

اين مرحله مطابق همان معيارهاي عام مرحله دوم سامان مييابد وبرمبناي نظام چند معلمي ، هر معلم براي يك درس، فعاليت مي كند. كلاس ها مختلط است. برنامه زماني هفتگي بر31 جلسه مشتمل مي گردد. هر جلسه 50 دقيقه به طول مي انجامد.برنامه درسي شامل دروس وحوزه هاي درسي چند رشته اي مي گردد.اين دروس عبارتند از: زبان پرتقالي، زبان خارجي ( ادامه زبان خارجي مرحله دوم )، علوم اجتماعي وانساني (تاريخ وجغرافيا)، رياضيات، علوم طبيعي وفيزيكي وشيمي وعلوم طبيعي ، آموزش ديداري وتربيت بدني

حوزه هاي درسي كه امكان انتخاب در آن هست عبارتند از:

ـ آموزش فردي واجتماعي، باحق انتخاب ميان رشد فردي واجتماعي وآموزش ديني واخلاقي

ـ حوزه انتخابي با حق انتخاب ميان يك زبان خارجي دوم، آموزش موسيقي وفن آوري

برنامه هاي آموزشي اين مرحله كه مدت زمان 110- 95 ساعت طول ميكشد، مستقلاً توسط مدارس اجراشده وبرحسب كاهش درتعدادجلسات دروسي كه در هر پروژه نقش دارند تنظيم ميگردد.فعاليت هاي فوق برنامه نيز وجود دارد كه اختياري بوده وعمدتاً رنگ وبوي مسابقاتي وفرهنگي داشته ودرراستاي استفاده خلاقانه وسازنده ازاوقات فراغت دانش آموزان مي باشد.كتاب هاي درسي حداقل به مدت 3 سال به قوت خود باقي است.

وزارت آموزش برنامه درسي را تعيين مي كند ومدارس مي توانند سازمان دهي آن را باشرايط محلي وفق دهند.روشهاي تدريس درراهبردهاي وزارت آموزش ترسيم مي شود و درسطح مدرسه توسط نمايندگان هردرس تعريف ميگردد.

وزارت آموزش درانتشار مواد آموزشي دوره اي دخالت دارد اما ديگر كتابهاي درسي به صوت تجاري توليد مي شوند.دروس اصلي مرحله اول شامل مطالعات مربوط به محيط زيست،زبان پرتقالي،رياضيات وتوسعه فردي واجتماعي يا آموزش ديني است.

درمرحله دوم،حوزه هاي چندرشته اي وجوددارد كه شامل زبانهاي مختلف،مطالعات اجتماعي،علوم،رياضيات،آموزش هنري وفن آوري،تربيت بدني،توسعه فردي واجتماعي ويك رشته درسي آزاد است كه توسط مدارس به عنوان فعاليت هاي فوق برنامه تعيين مي شود.

دروس اصلي پايه سوم نيز بر زبان پرتقالي،يك زبان خارجي،آموزش ديني،زبان ومطالعات اجتماعي،توسعه فردي واجتماعي،علوم،تاريخ،جغرافيا، رياضيالت وتربيت بدني ونيز يكي از گزينه هاي زبان خارجي دوم ، آموزش موسيقي يا آموزش فن آوري مشتمل مي گردد.

نرخ دانش آموزان،مدارس و معلمين مرحله سوم آموزش پايه طي سال 94- 1993

* اين رقم شامل معلمان مراحل دوم وسوم آموزش پايه وآموزش متوسطه در كلاس هاي روزانه وشبانه است .

* اين رقم شامل موسساتي كه در بيش از يك مقطع آموزشي مي دهند براي هر مقطع جداگانه شمارش شده اند .

سال تحصيلي

سال تحصيلي آموزش پايه شامل 180روزاست كه معمولاً ازاواسط سپتامبر تا پايان ژوئن به طول مي انجامد.مدارس پنج روز هفته بازبوده وساعات هفتگي در مرحله اول آموزش پايه بر 25 ساعت و در مرحله سوم بر 30 تا 32 ساعت مشتمل مي گردد.

بر طبق اصلاحيه برنامه درسي سال 2001، در مرحله دو آموزش پايه  تعداد ساعت درسي در هفته 17 ساعت بوده كه هريك حدود90 دقيقه طول مي كشد.برخي از مدارس به صورت دو نوبته فعاليت مي كنند.درمرحله سوم آموزش پايه،هرجلسه حدود55دقيقه طول ميكشد.تعداد ساعت درسي سالانه براي كودكان 6 سال 788ساعت وبراي كودكان 10 سال وبالاتر 875 تا 904 ساعت مي باشد.

تعداد نفرات كلاس وكلاس بندي دانش آموزان

تعداد نفرات كلاس مرحله اول آموزش پايه 25 نفراست. در مرحله دوم وسوم اين رقم از 25 تا حداكثر 28 نفر متغير مي باشد.دانش آموزان عموماً برحسب سن كلاس بندي مي شوند. دانش آموزان مرحله اول در تمامي دروس تحت تعليم يك معلم قرار مي گيرند.پس ازآن، دانش آموزان براي هر درس يا هر رشته برنامه درسي ازمعلمان جداگانه اي سود مي جويند.

ارزيابي تحصيلي

ارزيابي تحصيلي در سطح ملي تنظيم شده واز روش هاي ارزيابي تكويني ونهايي استفاده مي شود.اساس ارزيابي تكويني برمبناي اطلاعات جمع آوري توسط معلمين قرار داشته وبراي ارزيابي دانش آموزان واطلاع رساني به والدين به كارمي آيد.درمرحله اول ، ارزيابي نهايي پس از سال دوم تحصيلي صورت مي گيرد.پس ازسال دوم سنجش دانش آموزان در پايان هر ترم ودوره صورت مي گيرد.درپايان مرحله سوم(سال آخرآموزش اجباري) دانش آموزان ملزم به پشت سرگذاردن امتحاني مي باشند كه دروس امتحاني آن ازبرنامه هاي درسي هر سه مرحله مركب مي شود. از آنجا كه ارزيابي عاملي نظارتي بر عملكرد آموزشي است، به صورت نظام مند ومداوم انجام مي شود وبر دستيابي بر اهداف عام هريك ازاهداف خاص هر درس يا حوزه درسي تأكيد مي كند.علاوه برگروه هاي مدرسه، دانش آموزان ووالدين،بخشهاي ذيل نيز درامر ارزيابي شركت ميكنند.بخش هاي مشامره اي وروان شناسي،بخش هاي آموزش استثنايي، وساير بخش ها به تقاضاهاي شوراي تربيت يا شوراي مدرسه .

دانش اموزان در معرض ارزيابي تكويني،نهايي واختصاصي قرار مي گيرند.ارزيابي تكويني مسئوليت مشترك معلماني كه عملاً به دانش آموزان موردنظر مي دهند وساير معلمان است در مراحل دوم وسوم،مدير كلاس (معلمي كه توسط مدير عامل وازميان معلمان كلاسي خاص گزيده مي شود) مسئول هماهنگي وارزيابي است تا ماهيت جامع وهمه جانبه ارزيابي رعايت گردد.ارزيابي تكويني ماهيتاً توصيفي وكيفي است وبر ارايه اطلاعات مبسوط جمع آوري شده ومعلمان درارتباط با حوزه هاي متعددي تدريسي قرار دارد.اين ارزيابي به منظوراطلاع دانش اموزان، والدين، معلمان آنها وديگرافراد مرتبط با كيفيت تدريس وروند يادگيري وميزان دستيابي به اهداف برنامه درسي طراحي مي گردد.

ه عاوه به معلمان كمك ميكند تا روش ها ومواد آموزشي خود را انتخاب كنند.تصميم گيري رسمي در باره ارزيابي تكويني در پايان هر ترم تحصيلي ودر جلسه عادي شوراي مدرسه مرحله اول يا شوراي كلاس مرحله دوم وسوم صورت ميگيرد.ارزيابي نهايي در مرحله اول توصيفي ودر مراحل دوم وسوم با نمراتي از1تا 5 بيان مي شود كه همراه با خلاصه اي از تفاسير توصيفي به عننوان نتيجه ارزيابي نهايي در كارنامه تحصيلي وارد مي شود.به منظور ارتقاء از يك كلاس به كلاس بعدي ، ارزيابي نهايي كه در پايان تجديد دوره مي شوند دانش آموزان يا كل سال تحصيلي را تكرار مي كنند يا برنامه تقويتي خاصي شامل دروس يا حوزه درسي نمره نياورده را مي گذرانند.درپايان دوم هرسال تحصيلي، كارشناسان ارزيابي ، از دانش آموزاني كه تجديد دوره شده اند يك ارزيابي نهايي فوق العاده به عمل مي آورند ، اين كار مقدمات برنامه اي جبراني براي دانش آموزان را از طريق اقدامات تقويتي آموزشي فراهم مي كند.ارزيابي اختصاصي درحين ارزيابي نهايي هنگامي ضرورت مي يابد كه دانش آموز مردودي هر سال تحصيلي توان لازم براي ادامه تحصيل را نداشته است .

اين ارزيابي بنا به در خواست شوراي مدرسه ( مرحله اول ) يا شواي كلاس ( مرحله دوم وسوم ) توسط معلمان ديگر كارشناسان آموزشي وپس از مشورت با اولياي دانش آموز صورت مي پذيرد وبايد به يك برنامه تقويتي آموزش خاص در سال تحصيلي آتي منجر گردد

دانش آموزاني كه در امتحان نهايي پاياني مرحله سوم قبول مي شوند .فارغ التحصيلان آموزش پايه محسوب شده وبه آنان گواهي آموزش پايه از سوي سرپرستي مدرسه مربوطه اعطا مي گردد وهيچ امتحان پايان ديگري برگزار نمي شود(دولتي يا خصوصي وتعاوني معادل )

دانش آموزاني كه به سقف سني تحصيلات اجباري (15 سالگي) رسيده اند ولي مرحله سوم را به پايان نبرده اند مي توانند مدرك پايان تحصيلات اجباري را دريافت كنند .

چنين دانش آموزاني مي توانند با شركت در امتحاناتي كه توسط مدارس براي دانش آموزان بيرون مدرسه رگزار مي شود متقاضي مدرك آموزش پايه شوند ، در صورت امكان مدرسه برنامه تقويتي خاصي را عرضه مي كند.راهنمايي توسط بخش هايي راهنمايي ومشاوره ، مراكز تخصصي حمايت آموزشي كه در شبكه مدارس جاي مي گيرند ، ارائه مي شود .

اين بخش ها وظايف خود را درمدارس يا حوزه هاي مدرسه اي انجام مي دهند . در مرحله اول ودوم، راهنمايي عمدتاً رواني ـ تربيتي است اما در مرحله سوم شامل راهنمايي تحصيلي وحرفه اي نيز مي شود .

ارتقاء تحصيلي

ارتقاء از مرحله دوم به سوم ودرهر يك ازاين مراحل برحسب عملكرد دانش آموزان صورت گرفته وتوسط شوراي كلاس تعيين مي شود.عملكرد ضعيف دربيش از3درس(به ويزه دروس رياضيات وزبان پرتقالي)به افت تحصيلي دوره اي دانش آموز منجر مي گردد.

 درپايان مرحله3به كليه دانش آموزاني كه حضورفعال داشته وبه طورموفقيت آميزامتحانات را پشت سر گذارده باشند، گواهي آموزش پايه اعطا مي شود.آندسته از دانش آموزاني كه در دوره ها حضور دارند اما در امتحان پاياني پذيرفته نشده اند گواهي تكميل آموزش اجباري اعطا مي گردد

اهداف آموزشي

اهداف آموزش پايه ، مطابق قانون نظام آموزشي مصوب سال 1986، عبارت است از:

ـ تأمين آموزش عمومي براي كليه دانش آموزان

ـ اطمينان از ارتباط متقابل دانش نظري وعملي وزندگي روزمره

ـ تأمين رشد جسمي وحركتي دانش آموزان

ـ ترغيب دانش آموزان به انجام كارهاي دستي واشاعه آموزش هنري

ـ تدريس زبان خارجي اول و تشويق دانش آموزان به آموزش زبان خارجي  دوم

ـ تأمين دانش پايه درراستاي فراهم سازي امكان ادامه تحصيل يا پذيرش دانش آموزان در دوره هاي آموزش حرفه اي

- رشد شناخت ودرك ارزشهاي خاص نظير هويت، زبان، تاريخ وفرهنگ پرتقالي

- رشد نگرش هاي مستقل وتأمين نيازهاي آموزشي خاص كودكان توأمان با ساختن بستري مناسب براي رشد آنها وايجاد شرايطي كه موفقيت تحصيلي وآموزشي كليه دانش اموزان را افزايش دهد .

پذيرش تحصيلي

معيارهاي اصلي

كودكاني كه تا 15سپتامبر به 6 سالگي مي رسند بايد براي اولين سال تحصيلي خود در آن سال تقويمي ثبت نام نمايند.به علاوه كودكاني كه از16سپتامبر تا 31 دسامبر به6 سالگي مي رسند نيز ميتوانند در مرحله اول آموزش حضور يابند، به شرط آنكه در مهلت ثبت نام سالانه، درخواستي ازسوي والدين يامراكزمراقبتي كودكان به نزديكترين مدرسه محل سكونت تقديم گردد.