نظام آموزشي فني حرفه اي سوئيس مشابه نظام هاي آلمان واتريش است. نظامي دو گانه
كه آموزش كار آموزان را ميان دو گروه تقسيم مي كنند : كار فرما ودانشسراي فني
وظيفه كار فرما تدريس مهارتهاي عملي به كارآموز است ودانشسراي فني مفاهيم نظري ضروري
ومرتبط با حوزه مربوطه ونيز دروس عمومي را آموزش مي دهد.
به علاوه اتحاديه هاي حرفه اي مشاغل مختلف، دوره هاي مقدماتي براي كار آموزان برگزار
مي كنند.آموزش فني حرفه اي تمام وقت در مقايسه با كار آموزي در شركتها رواج كمتري دارد.تقريباً
در حدود يك پنجم كل كار آموزان در دوره هاي فني حرفه اي تمام وقت يا دركار گاههاي فني
حرفه اي ثبت نام ميكنند.مورد اخير عمدتاً در بخش فرانسوي زبان سوئيس يافت مي شود.
قانون فدرال آموزش فني حرفه اي،حدود 260 حرفه مختلف درصنعت،تجارت،بازرگاني وخدمات
داخلي را در برميگيرد.حوزه هاي كشاورزي وجنگلداري مشمول قوانين جداگانه اي هستند.هيچ
قانون فدرالي نيست كه ناظربرآموزش فني حرفه اي درمقطع پيش دبستاني،خدمات اجتماعي ياهنرباشد.
درموردبهداشت،آموزش توسطصليب سرخ سوئيس مستقردرمناطق صورت مي پذيرد.
نوجوانان پس از تكميل آموزش اجباري خود ، وارد آموزش فني حرفه اي پايه مي شوند.
درحال حاضر ازسن 16سالگي70% كساني كه ازدبيرستان فارغ التحصيل ميشوند به دوره هاي
كار آموزي فقط دو سال طول مي كشد. كساني كه سواد نظري كمتري دارند ميتوانند وارد آموزش
فني حرفه اي مقدماتي شوند كه يك يا دوسال طول ميكشد.درحدود1% ازكار آموزان اين كزينه
را انتخاب ميكنند كه درپايان آن به دانش آموزان موفق، به جاي مدرك فدرال، يك گواهي
رسمي اعطا ميشود.
درنظام«دوگانه»كارآموز هيچ وجهي بابت شهريه دانشسرا نمي پردازد.دوره هاي دانشسراي
فني براي كليه افرادي كه قرارداد كار آموزي آنان به تصويب مقامات منطقه اي برسد رايگان
است.كار آموزهفته اي يك يا حداكثر دو روز به دانشسرا مي رود وآموزش وي 40 هفته طول
مي كشد.گستره دوره هاي آموزش فني حرفه اي ، رشته درسي وتعداد ساعات آن براي هر حرفه
با همكاري تنگاتنگ اتحاديه هاي حرفه اي مربوطه ودر چارچوب طرح مدون شده اي سازمان فدرال
صنعت وكار تعيين ميگردد.ظرفيت دانشسراهاي فني بسيارمتغير است واز 50 تا 7000دانش آموز
را دربرميگيرد.دراين دانشسراها مفاهيم نظري لازم براي شغل برگزيده وهمچنين دروس عمومي
تدريس ميشود.
آموزش عملي كارآموزي درشركتها نيز مشمول مقررات فدرال است.هركارآموز زيرنظر يك استاد
كار،فعاليت ميكند.درنظام«دو گانه» بخش اعظم آموزش عملي را مشاركت درفعاليتهاي عادي
شركتها تشكيل ميدهند.كارآموزاني كه درچارچوب نظام«دوگانه» آموزش ميبينند،حقوق ماهيانه
اي دريافت مي كنند كه بسته به رشته مورد نظر ومسابقه آموزش هاي قبلي ازچند صد فرانك
تا هزار فرانك سوئيس متغير است.
چالش هاي پيش رو
خواسته علني مقامات سوئيس حفظ مزاياي متعدد وانكار ناپذير نظام آموزشي حرفه اي
دو گانه در سوئيس است.اين امر به معناي مواجهه با مسائل ومعضلات رودر روي اين نظام
نيز هست.از جمله عمده ترين چالشهايي كه نظام آموزش حرفه اي سوييس با آن روبروست ميتوان
از موارد ذيل نام برد:
مبارزه با روند رو به رشد مدارس تمام وقت
به دلايل مختلف ازجمله به دليل توسعه اقتصادي ، درمقطع متوسطه عالي، گرايشي آشكار
به سوي مدارس تمام وقت در سوئيس وجود دارد.بدين معنا كه تعداد بيشماري از جوانان فكر
مي كنند رفتن به مدرسه تمام وقت بهتر از كار آموزي آينده آنها را تأمين خواهد كرد .
برمبناي ايماني راسخ به ارزش نظام دو گانه سنتي ، مقامات سوئيسي گامهايي به شرح
ذيل برداشته اند تا كار آموزي نزد جوانان جذاب تر به نظر برسد:
بازنگري كامل قانون آموزش حرفه اي
ايجاد دانشگاههاي علمي- كاربردي
تاكيد برنقش كار آموزي به عنوان يك جايگزين آموزشي واقعي براي مدل آموزش مدرسه اي
تمام وقت
انطباق شيوه دو گانه با تكنولوژي مدرن
نظام آموزش حرفه اي دو گانه به ميزان زيادي به خواست شركت ها براي آموزش جوانان
به عنوان كار آموز متكي ميباشد.پس كار آموزي بايد هم براي جوانان وهم براي شركتهاي
آموزش دهنده جذاب تر شود.در اين ميان شركت هاي مدرن نقش مهي را ايفا مي كنند زيرا اغلب
نويد بخش آينده شغلي مطلوبي هستند.
جهاني شدن
نظام آموزش حرفه اي دوگانه،برسنتي ديرينه متكي است كه تغييرات مداوم وناگهاني اقتصادي
وفن آوري ( كه خود بواسطه جهاني شدن سريع،تسريع مي شوند) آن را به مخاطره مي افكند.چالش
پيش روناشي ازحفظ وتقويت مدلي است كه ساختارهاي آن در جهان تحولات سريع ودائمي، تغير
اندكي داشته باشد.رقابت منافع اقتصادي كوتاه مدت با مسائل آموزشي بلند مدت بسياردشواراست.بازنگري
پيشنهادي قانون آموزش حرفه اي به همراه ديگر اقدامات اتخاذ شده در قبال مستائل خاص
خبر ازمواجهه با اين چالش جديد وبسيار دشورا مي دهد.
ارزيابي تحصيلي
در پايان آموزش پايه ،كار آموزان درامتحان پاياني شركت ميكنند.درصورت موفقيت در
اين امتحان ،به آنها مدرك فدرال(CFC) اعطا مي شود كه درسراسر كشورمعتبر است يا در برخي
موارد مدركي با امضاي مقام ذيصلاح به آنان تعلق مي گيرد.
امتحان پاياني شامل يك بخش عملي ودوبخش نظري است.اين امتحانات معمولاً توسط مقامات
منطقه اي وبا همكاري مشاوران صنعتي برگزارميشود.
دربرخي نواحي وبرخي رشته ها، امتحان كار آموزي توسط اتحاديه حرفه اي تحت قيوميت
منطقه يا كنفدراسيون برگزارميگردد.اوراق امتحاني تا سرحد امكان براي كل جامعه زباني
استاندارد شده است.درسال 1993 نوع جديدي از آموزش عرضه شد كه به مدرك فارغ التحصيلي
فني منتهي ميگشت. اين مدرك به دانش آموزان مجال مي دهد تا آموزش عالي فني حرفه اي را
مخصوصاً در پلي تكنيك هاي تخصصي تازه تأسيس دنبال كنند.
براي كسب مدرك فارغ التحصيلي فني چندين راه وجود دارد:
ازطريق تلفيق آموزش فني حرفه اي با كار آموزي 3 يا 4 ساله همانند نظام دوگانه وگذراندن
سطح عالي تري از تحصيلات عمومي كه ميتوان پس از اخذCFC دوره اي عمومي تمام وقت يكساله
راگذراند، يا دانش آموزاني با مدرك فارغ التحصيلي دركالج ششم ميتوانندآموزش يكساله
فني حرفه اي را دريك شركت سپري كنند.دستيابي به مدرك فارغ التحصيلي فني در حوزه هاي
مختلفي چون فن آوري، تجارت ، هنر وصنايع دستي وفن آوري كشاورزي امكان پذير است.آموزش
عالي فني حرفه اي در سوئيس اهميت بسيار دارد. به دو طريق ميتوان به مدارك فني عالي
دست يافت :
. موسسات غير دانشگاهي فن آوري
. نظامي از امتحانات حرفه اي متوسط وعالي
تاكنون براي ورود به موسسسات فن آوري نظامي گزينشي وجود داشته است، درآينده هر كسي
كه مدرك فارغ التحصيلي فني را داشته باشد خوبخود به اين موسسات وارد مي شود.
امتحانات فني متوسطه وعالي توسط اتحاديه هاي حرفه اي وبا اجازه كنفدراسيون برگزار
مي شود.ارزشيابي تنها برمبناي امتحانات بوده وهيچ ارتباطي بافعاليتهاي مقدماتي ندارد.
درصورت موفقيت به داوطلبان گواهي ومدرك با امضاي مقامات فدرال اعطا مي شود.
دستاوردهاي آموزشي
ازجمله مهمترين دستاوردهاي نظام آموزش فني و حرفه اي ميتوان ازموارد ذيل نام برد:
پيوستن به زندگي واقعي در سنين جواني
طي سالهاي اخير دولت سوئد درصددكاستن از زمان آموزش پايه ودر عين حال ميدان دادن
به آموزش حرفه اي برآمده است.نظام آموزش حرفه اي سوئيس با آغاز زندگي شغلي نوجوانان
در16 سالگي ، اين گرايش را تقويت مي كند. با اين حساب در سن 19 يا 20 سالگي جوانان
به مهارت در حرفه شغلي خاص دست مي يابند.
مسئوليت پذيري واجتماعي شدن دانش آموزان
اين آغار زود هنگام « زندگي واقعي » كار آموز را به ناگزير به سوي پذيرش مسئوليت
در حوزه كار آموزي خود سوق مي دهد.به اين ترتيب مثلاً يك كار آموز17 يا 18 ساله يك
تنه از عهده يك ماشين CNC به ارزش چند صدهزار دلار برمي آيد.
اجتناب از « سندروم دلزدگي از مدرسه »
هماهنگي ميان طرح هاي آموزشي ومقتضيات حوزه اشتغال و صنايع كشور كه درصورت جذب جوانان
توسط بنگاهاي اقتصادي كوچك ومتوسط ،امكان پذير است.
بهره گيري از نظام آموزشي برگرفته از بازار
يافتن فرصت كار آموزي براي دختران وپسران جوانان ، به فرصت هاي پيشنهادي بازار كار
در يك زمان خاصي بستگي دارد.اين فرصتها نيز به نوبه خود به شرايط اقتصادي موجود بستگي
دارند وبازتابي از ساختار اقتصادي ناحيه خاص است.درنتيجه انتخاب يك دوره كار آموزي
درخلأ وبرمبنايي كاملاً ذهني ونظري رخ نميدهد بلكه ارتباط تنگاتنگي با مقتصضيات عملي
بازار دارد .تحت اين شرايط، بجاست كه از يك نظام برگرفته از بازار سخن گوييم زيرا اولويت
هاي فردي تحت تأثير فرصت هاي موثر بازار كار قرار دارد.يكي از پيامدهاي مثبت اين پيوند
فردي ، پايين بودن ميزان بيكاري در ميان جوانان است نمودار OECD با عنوان بيكاري در
ميان جوانان زير 20 سال بي هيچ ترديدي اين موضوع را نشان مي دهد.
معضلات آموزشي
ازجمله عمده ترين معضلات نظام آموزش فني و حرفه اي ميتوان ازعدم ارتباط ميان آموخته
هاي دانش آموزان ومقتضيات عملي شركت هاي استخدام كننده پس از پايان تعطيلات نام برد.گفتني
است كه در حال حاضرنظام آموزشي حرفه اي سوئيس اين چالش هميشگي را با دخالت دادن نمايندگان
اقتصادي در طرح هاي آموزشي خود به طرز رضايت بخشي بر طرف نموده است.
كادر آموزشي
چون اكثردانشسراهاي فني توسط مناطق تأمين هزينه ميشوند،مسئوليت استخدام كادر آموزشي
هم برعهده مناطق است.كادر آموزشي دانشسراهاي فني معمولاً درموسسه تربيتي آموزش فني
وحرفه اي سوئيس آموزش مي بينند كه يك موسسه فدرال است.
معلماني كه دروس عمومي را تدريس مي كنند مدرك تدريس آموزش ابتدايي يا متوسطه را
دارند.اما مدرسان دروس فني،مدرك مهندسي يا يك مدرك عالي فني دارند.
كادرآموزشي دانشسراهاي بازرگاني همگي از آموزش دانشگاهي برخوردارند.كادرآموزشي
دانشسراهاي بازرگاني همگي از آموزش دانشگاهي برخوردارند.افراد مسئول كارعملي كار
آموزان بايد درحرفه خود چندين سال سابقه داشته ودوره هاي خاص آموزش كارآموزان را
زير نظر اتحاديه هاي حرفه اي يا مناطق گذرانده باشند.راهنمايي حرفه اي نيزازجمله
مسئوليتهاي منطقه ايست اما كنفدراسيون به آموزش مشاوران شغلي يارانه اختصاص مي
دهد.خدمات اين افراد به صورت رايگان دراختيار كليه جوانان قرارميگيرد.طي سال هاي
اخير نياز فزاينده اي به راهنمايي شغلي وجودداشته كه به مشاوره شغلي بدل شده است.نه
تنها فارغ التحصيلان مدرسه،بلكه عده زيادي ازبزرگسالان نيزدرجستجوي چنين مشاوره
اي هستند.
