نظام آموزشي كشورهاي جهان

• ملاحظات
• ارتباطات
• جمعيت
• سياستهاي آموزشي
• ساختار آموزشي
• آموزش پيش دبستاني
• آموزش همگاني
• آموزش پايه
• آموزش ابتدايي
• آموزش متوسطه
• آموزش فني و حرفه اي
• آموزش عالي
• آموزش معلمان
• آموزش از راه دور
• همكاريهاي آموزشي
• اصول و اهداف آموزشي
• اولويت هاي آموزشي
• دستاوردهاي آموزشي
• معضلات و اصلاحات آموزشي
• مديريت آموزشي
• بودجه وهزينه هاي آموزشي

ملاحظات

ملاحظات تاريخي

نام بين ا‌لمللي جمهوري خلق لهستان پولند [1] و نام محلي آن پولسكا [2] است . [3] پلني نام فرانسوي كشورلهستان است. [4] بنا به يك روايت افسانه اي حدود بيش از يكهزارسال پيش درسرزمين كنوني لهستان قومي زندگي ميكرده‌اندكه به نامLAH خطاب ميكردند.

وقتي نخستين باردرلهستان دولت مستقلي تشكيل شد به همين مناسبت نام قديمي رابه اين سرزمين اطلاق مي كردند درنتيجه مردمان اوليه اين كشورله ناميده شدند.كشورهاي شرق نيز به تبعيت از همسايگان وسرزمينهاي دور وبر لهستان اهالي و ساكنين آنجا را له مي ناميدند.امپراطوري عثماني،ترك ها و تاتارهاكه قسمت اعظمي از سرزمينهاي اروپاي شرقي امروز را تصرف كرده بودندبه سوي مرزهاي شرقي وجنوبي لهستان پيشروي مي كردندواطراف آنراكاملا احاطه كرده بودند به نام له [5] وسپس لهستان را ازملتهاي همسايه و اطراف اين سرزمين اقتباس نمودند،پس از آنها ،ايراني ها نيز به تبعيت از تركان عثماني به اين كشور لهستان مي گفتند ودراصل نا‌م را از ترك ها فراگرفتند.علاوه براين جاي گفتگو ست كه غيراز اقوام له ،قوم و قبيله هاي ديگري نيز درنواحي مركزي لهستان مي زيستندكه آنان به پولني [6] يا پولوني مشهور بودند . [7]

ادوارباستاني وتاريخي كشور لهستان مانند ادوار تاريخي بسياري ازملل متمدن روي زمين آميخته به افسانه وقصص و حكايات اغراق آميز و شگفت انگيز است.

بنابر اسناد قطعي ومطمئن آغاز تاريخ كشور ملت لهستان رابايد از نيمه اول قرن10ميلادي (قرن 4هجري )محسوب داشتكه با مقايسه باتاريخ ايران از آغاز زمامداري هخامنشيان تاريخ لهستان مدت پانزده قرن جوانتر وجديدتر است.حدود ده قرن پيش بعضي از اقوام اسلا و مانند پولانها ويسلانها و سيلزينها درتحت فشاراقوام ژرمني نژاد ازمساكن اصلي خود رانده شده دركناره هاي رودهاي وارتا ،ويستول وادرسكونت اختيارنموده و هسته مركزي دولت لهستان رابراي مقابله با اقوام مهاجم و متعرض تشكيل دادند.

اقوام و نژادها

براي نشان دادن بافت جمعيت درنواحي شبه جزيره بالكان و اروپاي مركزي و شرق ،اصطلاح چهل تكه بكارمي رود.به كاربردن اين اصطلاح از اين جهت است كه مليتهاي ساكن اين ناحيه از اجزاء نامتجانس و بي ثبات تشكيل يافته‌اند [8] .بطوركلي نژاد مردم لهستان از نژاد سفيد وتيره اسلاوي است.

اقليتهاي زيادي نظير اوكراينها ،يهوديها،روسهاي سفيد،آلمانيها ،روسها،چكها،ليتوا‌نيها ،روتني ها و غيره درلهستان سكونت دارند . [9]

يكي از نژادهاي كهن كشور لهستان نژاد قرائيم است .« قرا‌ئيم ها» فرقه‌اي يهودي با سوابق يكهزارودويست ساله مي باشند كه آداب و سنن تلمودي ومتأخر برتورات رابه عنوان احكام شريعت قديمتر از اسلام مي شناسند.منشاء قرا‌ئيم ها درايران و عراق بوده است و به تدريج درخاورميانه و شبه جزيزه بالكان پراكنده شده‌ا‌ند.سقوط ا‌مپراطوري بيزانس باعث شدكه مراكز زندگي و تجمع اين مردمان به شبه جزيره كريمه وليتواني و لهستان انتقال يايد.بازوال امپر‌اطوري عثماني درسراسر اروپا پراكنده شدند وجوامع قرائيمي اروپا نسبت به نواحي ديگر به خصوص آسيا رشد وبرتري يافتند . [10]

قوم بيابانگر ديگري كه منشاء ايراني داشتندو اززمان هرودت شناخته شده بودند ودرقرون نخستين مسيحي درسراسر استپهاي اروپاي شرقي ومركزي پراكنده بودندكه بعدها به عنوا‌ن اجداد مردم لهستان شناخته شدند.وظن قوي آنست كه اينان نژا‌د سرمتي هستندو اين سرمتي ها درحقيقت اجداد اشراف لهستاني مي باشندسرمتي ها از يك سوبه نژاد خودبه صورت بسيار تعصب آميزي مي نگريستند واز سوي ديگر به مذهب كاتوليك نيز اعتقادراسخ داشتند وبه پندارآنها لهستان سنگرمسيحيت دراروپابه شمارمي‌رود.

سرمتي‌نژادان‌به‌سبب همين‌تعصبات‌خشك ونژادپرستي مجموعه اي ازقواعد وآداب مخصوص به خود پديدآوردند.قابل ذكر است كه از اواخر قرن شانزدهم به بعد شكل لباس لهستاني از مشرق زمين به اين كشورواردمي شد وبه هيچ وجه علاقه‌وتوجهي به شكل ونوع لباس غربي نداشنند.درحقيقت لباس اشراف لهستان به پوشاك وظواهردرباريان امپراطوري‌عثماني‌يااشراف‌زمان‌صفويه شباهت داشت.

لهستانيها الگوهاي لباس وزروزيوروتجملات راازمدلهاي هنري كه الهام‌بخش‌ذوق‌وقريحه سرشار‌مردم مشرق زمين بخصوص ايرا‌نيان كه ازدير باز داراي فرهنگ وهنرغني وقابل اهميت وبي نظيري بودندالهام مي گرفنند. [11]

 ملاحظات جغرافيايي   

كشور لهستان درنيمكرة شرقي،نيمكره شمالي، درست دروسط قاره اروپا، جزو ممالك اروپاي شمالي ومركزي است وازلحاظ عرض جغرافيايي دردرجه با لاتري ازكشور ايران قرار دارد عرض جغرافيايي ورشوپايتخت لهستان مانندشهرهاي لندن ويرلن در52درجه عرض جغرافيايي قرارگرفته است(عرض جغرافيايي شهرتهران 33درجه است).

لهستان ازحيث موقعيت شرايطي مغاير با وضعيت جغرافيايي ايران دارد .

درلهستان كوه خيلي كم مشاهده ميشود درصورتيكه درايران كوههاي مرتفع ومستور از برف زيادي وجود دارد.درلهستان آب به حدوفورپيدا ميشود.مثلا درايالت پولزيا [12] فراواني آب زحمت زيادي توليد نموده زيرا اهالي مجبورند قسمتي از آبها رابه نقاط ديگر ببرند.

در ايران خورشيد روشن وتابان است وشدت آفتاب دربعضي ازنقاط ايران مردم رابه زحمت مي ا‌‌ندازد.درلهستان بالعكس روزهاي آفتابي كمتر ديده مي شوند وروزهاي خيلي گرم كمتر وجوددارند .

موقعيت جغرافيايي

كشور لهستان با سيصد ودوازده هزار وششصد وهشتادوسه كيلومترمربع [13] وسعت جغرافيايي درشرق قاره اروپا و درجنوب درياي بالتيك بين مدارهاي 14درجه تا 7/24 درجه طول شرقي و 49درجه تا 50/54درجه عرض شمالي قراردارد.اين سرزمين از شمال شرقي و مشرق به جمهوريهاي ليتواني ،

بيلوروسي (يا روسيه سفيد) واوكراين وازجنوب به جمهوريهاي چك واسلواكي ، از مغرب به جمهوري آلمان واز شمال به درياي بالتيك وخليج داتريك محدود مي شود .

طولاني ترين مرزلهستان با همسايه هاي جنوبي آن يعني كشورهاي چك واسلواكي است .لهستان با اين دوكشور1310 كيلومتر مرز مشترك دارد.اين كشوركوتاهترين مرز مشترك را با جمهوري آلمان دارد كه نزديك به 460 كيلومتر است .بادرنظر گرفتن مرزهاي آبي اين كشور كه به 524 كيلومتر مي رسد كشور لهستان درمجموع 3538 كيلومتر مرزهاي آبي وخاكي دارد.به طور كلي 4/3% سرزمين اين كشور از زمينهاي پست تشكيل شده است . تعداد درياچه ها دراين كشورفراوان است .شمار درياچه ها راتقريبا به ميزان 930 درياچه تخمين مي زنند كه درحقيقت 32000 كيلومتر مربع از زمينهاي لهستان را در بر مي گيرد.بيشتردرياچه ها درايالات شمالي هستان واقع است كه مهمترين آنها عبارتنداز : اسنياردوي [14] مامري.⁵حدود پانزده هزار كيلومتر مربع از مساحت كشور را مردابها تشكيل ميدهند.درلهستان رودهاي متعددي جريان دارد.طولانيترين آنها رود ويستول [15] (ويستولا )با 1069 كيلومتردرازي كه به درياي بالتيك ميريزد.رود ادربرگ [16] با 860 كيلومتر طول دومين رود طولاني و بزرگ اين سرزمين به شمار مي آيد .ازرودهاي مهم ديگر لهستان وارتا ، ينه من وپريپت (شعبه اي ازرود دني پير) ميباشد.رود « دني پير» و « دني يستر » از كوههاي لهستان سرچشمه مي گيرد وبه سرزمين روسيه جاري مي شود.چنانكه اشاره شد رود ويستولا دازترين رود اين كشور است كه به آن ويستايا وايكزل [17] مي گويند.اين رود از كوههاي « كارپات » در جنوب اين سرزمين سرچشمه مي گيرد وبه خليج « دانزيك » جاري مي شود .ازرودهاي ديگرلهستان مي توان « نارف » و « سان » رانام برد.

به طوركلي سراسر سرزمين لهستان جلگه اي و هموار است و ارتفاع 87 درصد از مساحت اين كشور از سطح دريا به سيصد متر نمي رسد،.زيرا شمال ومركز لهستان دنباله جلگه بزرگ اروپاي شمالي است .بريدگي هاي ساحلي لهستان در كناره هاي بالتيك واقع است .خليج «دانزيك »درشمال وحليج پومرا ني درشمال غربي آن قرارگرفته است و درخليج پومرانه [18] كه مرز مشترك آلمان و لهستان قرار دارد هردو كشورشريك هستند .شبه جزيره ه اي نسبتا باريك به نام هل [19] در خليج دانزيك واقع است كه به كشور لهستان تعلق دارد .

آب وهوا

آب وهواي لهستان بين معتدله واقيانوسي است.زمستانها سردو طاقت فرساست.درجه حرارت در تابستان تا 33 درجه بالاي صفر ميرسد و دربعضي نقاط آب و هوا معتدل و مرطوب است و روي هم رفته آب و هواي لهستان متغير است و درجه حرارت متوسط ساليانه آن بين 6 تا 8/8 سانتي گراد ميرسد.باران درنواحي جلگه اي كمتر ولي در مناطق كوهستاني بيشتر است و ميزان متوسط باران ساليانه در سطح كشوربه شش هزار ميليمتر درسال ميرسد. آب وهواي لهستان در فصل پاييز و سراسر زمستان تا اواسط فصل بهار بسيار سرد و طاقت فرساست .

ملاحظات سياسي

ساختارحكومت

تاريخچه سياسي

اولين خاندان سلطنتي ،تاريخي لهستان خاندان «پياست»مي‌باشدكه مانند خاندان تاريخي هخامنشيان درايران اساس حكومت وتشكيل دولت لهستان توسط آنها بنيان نهاده شد.

اين خاندان مدت چهارصد سال يعني از قرن دهم تا 1370ميلادي بصورت مستقيم و سپس تا سال 1386م درنتيجه زناشوئي درلهستان پادشاهي نمودند. [20]

درسال 966ميلادي«ميشكوي اول» يكي ازپادشاهان سلسله پياست وآئين حضرت مسيح (ع)گرويد [21] وكيش عيسوي از همين زمان در سرزمين لهستان رايج گرديد .درزمان حكومت فرزند وجانشين وي (يوگسلاو1025-992) كشورسلطنتي لهستان يك مملكت پادشاهي مستقل و مقتدر منطقه شناخته شد.درطول سه قرن لهستان همواره با آلمانها درغرب واسلاوها درشرق و مغولان درجنوب شرقي درمبارزه و كشمكش بودواز طريق روابط حسنه باتمدنهاي اروپايي داشت.

هجوم سياستهاي خارجي ونفوذ آنها درلهستان مشكلات زيادي براي فرمانروايان و حكم سلسله پياست بوجود آورد.به سال 1410ميلادي نيروهاي متفق اتحاديه بزرگترين دشمن ورقيبت خودعثماني را در پهنه اروپا مغلوب كردو در1411 ميلادي به همين مناسبت پيمان صلحي منعقد نمود.به سال 1434م لاديسلاو سوم فرزندياگيلوجانشين پدرشد و اين پادشاه درسال 1440م مجارستان را به زير سلطه خود درآورد وبراي بالابردن عظمت واقتدار خويش دوبار با امپراطوري عثماني جنگيد.لهستان در سال 1515م وارد اتحاديه امپراطوري روم شد .سيگيسموند اول درمدت بيست سال ازدوره حكومت و سيطره خود پيوسته با دولت مسكو(روسيه) به جنگ وجدال پرداخت و ازسوي ديگر مغولها در مرزهاي جنوب شرقي قلمرو وي به تاخت وتاز پرداختند .نفوذ فرهنگ (نوين اروپائي )از زمان حكومت وي در لهستان راه يافت و اين دوره را دوره رنسانس لهستان بايد به شمار آورد.

پس از درگذشت اين پادشاه ،فرزند سيگيسموند دوم با آوگوستوس اول جانشين وي گرديد وسعت وگسترش سرزمين لهستان دراين زمان موجب درگيري اين كشور با روسيه شد وبا « ايوان چهارم»پادشاه روس به ستيز وجدال برخاست.اصلاحات ديني هم دراين دوره به ا وج خودرسيد وبه سال 1570م پروتستانهاي اين كشور براي پيش بردن مقاصد خود به وحدت ويكپارچگي نايل آمدند .درسال1699م آوگوستوس دوم با پطركبير امپراطوري روسيه و فردريك چهارم ،پادشاه دانمارك در مقابل شارل دوازدهم پادشاه سوئد متحد شدند و جنگي سخت بين قواي متحدين و شارل بوقوع پيوست.شارل ورشو وكراكف رادرسال1702م تسخير كرد وا‌ستانسيلا و اول پادشاه لهستان را دست نشانده خود كرد آوگوستوس را مجبور نمود كه ضمن كناره گيري از اتحادبا روسيه استانسيلاو اول رابه رسميت بشناسد .

استانيسلاو دوم كه درسال1764م به سلطنت لهستان رسيده بود و تنها توسط روسها مي توا‌نست مقام خود را حفظ كند به عنوان آخرين پادشاه لهستان برسرير شاهي تكيه زد ولي در سال 1772م به ناچار قسمتهاي عمده سرزمين لهستان رابه همسايگان قدرتمند اين سرزمين مانند اتريش وپروس واگذاركرد. درحقيقت اين نخستين تجزيه و ازهم پاشيدگي لهستان به شمار مي آيد .استانيسلاو درسال 1792م قانون اساسي مملكتش را اصلاح نمود و دومين تجزيه لهستان درسال 1793م  ميان دولتين روسيه و پروس ا‌نجام گرديدوپادشاه را از ادامه سلطنت ناكام گذارد تجزيه ديگر لهستان پيامدجنگهاي 1793 ـ1792م ميان لهستان و همسايگان بود.

درسال 1794م يكي ازآزاديخواهان اين سرزمين به نام«تاونونس كوشيخوتسكو»

قيامي را برعليه نفوذ بيگانگان برپاكرداما مبارزات وي با شكست مواجه شد.سومين تجزيه لهستان درسال 1795م ميان روسيه،پروس و اتريش اتفاق افتاد به طوري كه مي رفت نام لهستان ازنقشه اروپا پاك گردد .ناپلئون بناپارت دوك نشين ورشو را به عنوان كشور ميانگير كه درتصرف شاه ساكسن بودتأسيس كرد.

درسالهاي 1813ـ1807م كنگرة‌ وين (1815ـ1814)ايالات پروس غربي و پزنان را به دولت پروس و گاليس را به اتريش داد و كراكف را نيزبه صورت جمهوري جداگانه اي درآورد .كراكف درسال 1846م به سرزمين اتريش ملحق گرديدو سرانجام مملكت سلطنتي لهستان به نام «لهستان كنگره» تأسيس شد.پايتخت اين كشور ورشو بود.لهستان كنگره از متحدان روسيه بود و لي قانون اساسي مخصوص به خودداشت .شكست شورش عمومي در« لهستان كنگره»درسالهاي 1831ـ1830م به ركورد و مسكوت ماندن قانون اساسي انجاميد. بعدازآن شورش ديگري درسال 1863م سبب روسي كردن شديد آن گرديد و به موازات اين اتفاقات بيسمارك صدراعظم آلمان در قسمتهاي غربي لهستان برنامه آلماني كردن زبان ساكنين اقدام كرد ولي قسمتي از لهستان كه سهم اتريش بود خودمختاري قابل توجهي به ساكنين آن ارزاني داشت .حاكميت دراز مدت روس ،آلمان ،اتريش درقسمتهاي شرقي ،غربي و جنوبي لهستان تا قرن بيستم ادامه يافت تا اين كه لهستان درجنگ جهاني اول در مقام تجديدحيات ملي خودبرآمد . [22]

لهستان طي قرون 18و19م چندين بار بين ا‌مپرطوريهاي بزرگ مانند آلمان ،اتريش و روسيه تقسيم شد . [23] با شكست قدرتهاي حاكم براين كشوردرجنگ جهاني اول وپيروزي متفقين ،استقلال خودرا دوباره بدست آورد.اولين رژيم جمهوري اين كشور را« يوسف پيلسودسكي » درسال 1918م تأسيس نمود.

تاجنگ جهاني دوم ژنرالهاي مختلفي روي كار آمدند ،حكومت نازي در آلمان مسأله دالان و بندر دانتزيك (گدانسك فعلي )را بهانه تجاوزخودقرارداد و باحمله به اين كشوردرعمل جنگ جهاني دوم را آغاز كرد.منشأ اختلاف دوكشور،پاسخ منفي لهستان درموردتقاضاي آلمان نسبت به الحاق دانتزيك به آن كشور بود.درروز اول سپتامبر سال 1939م ناگهان ارتش نازي به لهستان حمله كرد،مركز وغرب اين كشوررا به تصرف خود درآورد.درهفدهم سپتامبر ،شوروي نيز از موقعيت استفاده كرداز شرق به لهستان حمله كرد وقسمت شرق اين كشوررا اشغال كرد.به دنبال اين وقايع دولت لهستان آزاد ابتدا درپاريس و سپس باسقوط آن شهربدست آلمانيها، درلندن مستقر گشته وشروع به رهبري قواي تبعيدي لهستان نمود. [24]

درژوئن سال 1941م آلمان تمام خاك لهستان را اشغال كرد .درطول جنگ دوم جهاني شش ميليون لهستاني كه نيمي از آنها يهودي بودند،كشنه شدند وبيش از 5/2 ميليون نفر نيز به كار اجباري گرفته شدند كوره هاي آدم سوزي نازي ها ،اتاقهاي گاز و كشتاردسته جمعي ،از جمله روشهاي نابود كردن مردم لهستان بود بعداز شكست نازيها ،تمام خاك لهستان دراوائل سال 1945م به دست شوروي افتاد.اين كشور درطي جنگ جهاني دوم 5ميليارد دلار خسارت ديد وتعداد زيادي از آثار تاريخي آن ازبين رفت .از اين به بعد لهستان توسط حزب كمونيستي كارگران متحدكه كاملادنباله رو حزب كمونيست شوروي بود،اداره مي شد .

در28 ژوئن سال 1956م اولين بحران كارگري ضد كمونيستي جهان درشهر پزنان بوقوع پيوست درطي اين درگيريها 53تن كشته ،3000تن زخمي و 323تن بازداشت شدند .درسال 1966م اين كشور جشن هزاره خودرا به عنوان يك ملت مسيحي برگزار كرد.در بيستم اوت سال 1968م ارتش لهستان درمسأله اشغال چكسلواكي بوسيله قواي نظامي كشورهاي عضو پيمان ورشو،شركت كرد .درهمين سال شورشهاي دانشجويي و تصفيه لهستان از يهوديان روي داد . [25]

با گران شدن اجناس در سال 1980،اعتصاب كارگران شروع شد ،اين اعتصاب سرآغاز بزرگترين تحولات اين كشور درقرن جاري گرديد.محل اصلي اعتصابات دركارخانه كشتي سازي لنين در شهر گدانسك بود.بعداز فعاليتهاي زياد اعتصابيون‌اولين اتحاديه مستقل‌خود به نام« اتحاديه همبستگي »رادرآنجا ايجادكردندونهاينا اجازه‌تأسيس آنرابه‌تصويب‌دولت‌رساندند.

رهبري‌اين‌انحاديه‌را «لخ والسا» [26] پسريك زارع كاتوليك متعصب عهده دار بودكه روابط خوبي با اتحاديه هاي همبستگي كشورهاي صنعتي غرب داشت .پس ازسالها براي اولين بار كليسا نيز قدم به عرصه سياست واقتصاد نهادودرطي سالهاي 82ـ1980م مداخلاتي دراين راستا صورت داد.بااوج گرفتن اعتصابات سرانجام دولت كمونيستي درسيزدهم دسامبرسال 1981م اعلام وضع جنگي وفوق العاده كرد،‌ويك شوراي نظامي قدرت مطلقه را دردست گرفت .بتدريج از آغاز سال 1982م از شدت حكومت نظامي كاسته شد تا اينكه در سال 1983م حكومت نظامي لغو گرديد . [27]

اززمان روي كار آمدن گورباچف درشوروي درسال 1985م  بويژه پس از سفر وي به ورشو درسال 1986م ضديت حزب كمونيست لهستان با اتحاديه همبستگي رفته رفته كم رنگتر شد و ازمرحله آزاد سازي اعضاي برجسته و رهبران اين اتحاديه اززندان در سال 1986م و اعطاي مجوزلازم براي فعاليتهاي قانوني آنها به شركت اتحاد به همبستگي درانتخابات پارلماني آغاز ودرنهايت به رياست جمهوري رهبرهمبستگي لخ والسا درآخرين روزهاي سال 1990م منجرگرديد.لخ وا‌لسا يك مردوطن پرست ويك مسيحي كاتوليك متعصب مي باشد . [28] نظرات وي از ابتداي مبارزاتش جنبه ملي و دموكراتيك داشت .درداخل اتحاديه همبستگي نيزهم ليبرالها،كمونيستها،سوسيال دموكراتها وهم نمايندگان آرايشهاي ملي ومسيحي وابسته به كليسا حضور داشتند بويژه نمانيدگان گرايشهاي مذهبي نقش مهمي رااز ا‌بتداي كارخود ايفا مي كردند.لخ والسا پيشنهادكرد كه نخست وزير كليه زندانيان سياسي را آزاد نمايد و ازسانسور مطبوعات جلوگيري كند وبه اتحاديه هاي كارگر ي اجازه فعاليت دهد.وي از بدو به قدرت رسيدن با حزب كشاورزان و حزب دموكرات ائتلاف كرد.اعضاي هردوحزب متشكل ازاربابان صنايع وحرف نيروهاي ملي بود.عجيب اينجا‌ست‌كه لخ والسا پس از به قدرت رسيدن‌اعلام‌كرد،ما ديگربه‌كمونيزم اجازه‌تولدديگرنمي‌دهيم . [29]

قانون اساسي

قانون اساسي لهستان درتاريخ هفدهم مارس 1921م به تصويب سجم [30] (بامجلس شوراي ملي)رسيده و بعدها در آوريل 1935م تغييراتي در آن داده است. [31] قانون اساسي فعلي درسال 1952م تدوين گرديده ودرسال1976ماصلاحاتي درقانون اين كشورصورت گرفته است . [32] مطابق قانون اساسي حق رأي دادن ازجمله حقوق تمامي شهروندان است وكليه اشخاص حق رأي دارند (مگر به حكم قانون ازدادن رأي محروم شوند)حداقل سن شركت در انتخابات هجده سال وحداقل سن داوطلبان نمايندگي درپارلمان بيست ويك سال است .نمايندگان به موجب قانون اساسي بارأي مستقيم ومخفي مردم براي مدت 4 سال انتخاب مي شوند. [33]

قانون اساسي به تمام اهالي آن كشورحقوق وامتيازات برابري اعطاء مي كند.داشتن هرگونه مذهب آزاد است و هيچكس درموردمذهبش متحمل زحمت يا شكنجه نخواهدشد.امنيت خانواده نيز به موجب اين قانون ضمانت مي شود.خانواده هاي ويژه رافقط مي توان براساس تصميم محكمه عالي كشوري و به وسيله قوا‌نين مخصوصي مورد بازخواست قرارداد.

جمهوري لهستان هيچگونه عنوان ولقب نجبايا اعيان رانميشناسد وقبول نميكند ولي دركارهاي اختصاصي درجات والقاب خدمت وجودداردكه موردقبول هم است .

اختيار داشتن مقام عالي دردستگاه دولت حق داشتن با‌لاترين مقامات دولتي براي هر فرداين كشورممكن ومجاز است.رازداري نامه ها به وسيله قانون مخصوصي تأكيد وبه مورد اجرا گذاشته مي شود. [34]

ويژگيهاي قواي سه گانه

قوه مجريه (رياست جمهوري)

رياست جمهوري لهستان توسط پارلمان انتخاب ميشودومهمترين وظايف وي معرفي نخست وزير به پارلمان ،اعلان جنگ وصلح ،تعيين سفراء ودريافت استوارنامه هاي رؤساي نمايندگي هاي ديپلماتيك در لهستان مي باشد . [35] همچنين رئيس جمهورفرمانده عالي نيروهاي عالي (نظامي)كشوراست ولي او برا ي فرماندهي كل ارتش كسي را انتخاب مي كند .رئيس جمهور مطابق قانوني كه به تصويب هيأت وزراءرسيده قدرت و اختيار دارد كه درهرزمان هردومجلس رامنحل كند.درموقع تعطيل مجلس و بي تكليف بودن انتخابات جديدمجالس ،رئيس جمهور با مسئوليت هيأت وزراءميتواند مطابق فرامين سلطنتي قوا‌نيني اعلام وانتشار دهد .كليه اسناد وقوانين مهم كشور به امضاء رئيس جمهور ونخست وزير و همچنين وزير مخصوص كه كارش ملاحظه وامضاء اسناد خصوصي مي باشد مي رسد. [36]

شوراي وزراء

شوراي وزراء يكي از ارگانهاي عالي اجرايي كشوراست كه زير نظر پارلمان فعاليت مي كند كه اعضاي آن از سوي مجلس به عضوبت اين شورا منصوب ميشوند .اين ارگان مجري قوانين مصوب مجلس درصحنه داخلي وخارجي پارلمان هستند.شوراي وزراءدراجراي مصوبات مذكور مجاز به تصويب آيين نامه ها ميباشند .اولين كابينه بجز سوسياليستي لهستان بعدازجنگ جهاني دوم درتابستان 1989م برسركار آمد كه رياست آنرا ياروزلسكي از اتحاديه همبستگي برعهده داشت وتا سال1369رييس شوراي وزراء شخص نخست وزيربود. درگذشته نه چندان دور اكثريت وزراي كابيته از اعضاي اتحاديه همبستگي بودند [37] .

با انجام انتخابات پارلماني آزاد در چهارم ژوئن 1989،اتحاديه همبستگي به رهبري لخ وا‌لسا يك وسوم كرسي هاي پارلمان راكه برا ساس توافق مذاكرات معروف به ميز گرد بامخالفان مي توانست به نمايندگان آن اتحاديه تعلق بگيردكسب نمود و99درصد كرسي هاي مجلس سنا را نيز به خود اختصاص داد.

قوه قانونگذاري

« پارلمان سجم» (مجلس شوراي ملي) مسئول قانونگذاري دركشور است ودوره آن چهار سال مي باشدمجلس 460عضودارد كه از ميان احزاب مختلف انتخاب مي شود مجلس توسط هيأت رئيسه وبا كمك ارگاني به نام شوراي مشورتي اداره مي شود .هيأت رئيسه (پرزيديوم )شامل مارشال(رئيس جمهور)و چهارتن معاون است كه كليه آنان از ميان نمايندگان منتخب تعيين مي شوند.مجلس داراي 21كميسيون است كه نقش راهنمايي پارلمان را عهده دارهستند. مجلس وظيفه قانونگذاري ونظارت براجراي آن را برعهده دارد.انتخاب رئيس جمهورتوسط مجلس دراولين اجلاس افتتاحيه صورت ميگيرد ولي درباره انتخاب رئيس جمهوربعدي از طريق آگهي عمومي وتوسط مجلس انجام ميپذيرد.كميته ها ي پارلماني درمجلس لهستان نقش مهمي دارند.ودرابتداي تقديم طرحها ولوايح اين كمينه ها به بررسي آنها مي پردازندواعضاي هركميته توسط مجلس ا‌نتخاب مي شوندوهرنماينده اي حداقل دريكي از كميته ها عضويت دارد.رئيس سجم و رئيس مجلس سناي [38] لهستان مارشال ناميده مي شوند.

قوه قضا ئيه          

قوه قضائيه ودادگستريها توسط قضات اداره مي شوند .وكلاي دادگستري دروظايفشان مستقل بوده و طبق قانون عمل مي كنند.آنها نمي توانند عقايدي مخالف قوانين موجود ابرازكنندولي مي توانند قوانين را موردبحث وبررسي قرارداده و بگويند قبلا فلان قانون داراي موافق يا مخالف قوانين موجودميباشد.

پايين‌ترين‌محكمه هاي كشورمحكمه هاي قصبات ميباشد.Sady  Powatoweمحكمه هاي درجه دوم محكمه هاي نواحي كنتSady Okregowe گويند ومحكمه هاي درجه بعدي رامحاكم استيناف مينامند.Sad Apelacyinyعاليترين محكمه لهستان محكمه عالي ورشو ميباشد كه به چهارشعبه تقسيم ميشود.درلهستان همچنين محاكم اداري وجوددارندكه كارشان رسيدگي به كارهاي اداري وملكي مي با شد. [39]

ملاحظات اقتصادي

سيستم اقتصادي [40]

ازدير زمان لهستان داراي اقتصاد سوسياليستي مبني بر برنامه ريزي متمركز دولتي بوده است .تا قبل از جنگ جهاني دوم اقتصاد اين كشور بيشتر به كشاورزي ،دامپروري وصنايع دستي متكي بوده است.امابا اجراي 7برنامه عمراني پنج ساله كه از 1950 م به مورد اجراگذارده شد ، تحولات زيربنايي قابل توجهي درساخت نظام اقتصادي اين كشورمرحله به مرحله به وجود آمد.بامقايسه بين آمار و ارقام موجود درارتباط باميزان درآمد ملي لهستان درسالهاي گذشته مشخص مي شود كه باگذشت زمان ازسهم بخش كشاورزي كاسنه شده و درمقابل بخش صنعت رشد قابل توجهي رانشان مي دهد.تا حدي لهستان به عنوان يكي از كشورهاي بزرگ صنعتي به شمار رفته وبعد ازشوروي دومين قدرت اقتصادي دركومكن [41] بود.صنايع لهستان به طوركلي به وسيله دولت اداره مي شود .هفتاددرصد جمعيت فعال كشور دربخش صنعت مشغول به كاراست.گذشته از برنامه ريزي متمركز كه موجب رشدصنايع درلهستان شده است و جود ذخاير عظيم معدني دراين كشور خود عامل مهمي درجهت رشد صنايع اين كشور محسوب مي گردد.لهستان با داشتن بيش از 85ميليارد تن زغال سنگ دراروپاي شرقي مقام اول ودرجهان مقام پنجم راداراست.عامل مهم ديگر كه در صنعتي شدن لهستان نقش مؤثري داشته است بهره گيري صحيح از پوشش جنگلي در اين كشور مي باشد كه نقريبا 4/1 از خاك لهستان را پوشانده است به عنوان نمونه

بهره برداري از جنگلهاي انبوه دامنه كوههاي «كاپارت » درمنطقه جنوب نقش مهمي درراه اندازي كارخانه هاي كشتي سازي وكاغذسازي ايفا ميكند.

دراين ميان نبايد كمكهاي تكنولوژيكي غرب وشرق رابه لهستان از نظر دور داشت .

از لحاظ درآمد عمومي مردم به طوري كه آمارهاي رسمي نشان مي دهد تا قبل از شورشهاي 1980درآمد سرانه 3384 دلار بوده است.اما درطول چهارسال پس از اين تاريخ درزمان آغاز فعاليتهاي نهضت همبستگي كه براثر اعتصاب متعدد بخشهاي مختلف توليد ي به تعطيلي كشانده شد ، به ميزان قابل توجهي درآمد سرانه پايين آمد.به طوركلي سرا نه مردم از بسياري از كشورهاي كمونيستي بيشتراما از كشورهاي صنعتي كمتر است . [42]

لهستان كشوري صنعتي است اما با اقتصادي وابسته به غرب و شرق بوده و هست .

درسال 1979ميزان توليد ناخالص ملي لهستان1/119 ميليارد بوده (درآمد سرانه 3384 دلار)كه 66% آن از صنايع و 9% ازكشاورزي بدست آمده است .هزينه هاي نظامي كشور در سال 9/2%و هزينه هاي آموزش وپرورش 4/3% توليد ناخالص ملي بوده است .

نرخ سالانه رشد توليد ناخالص ملي حدود 3/6 %بوده است . [43]

اقتصاد لهستان درسال 1993م شاهد پديده هاي مثبتي همچون افزايش ميزان توليد در صنعت و كشاورزي ، بهبود شرايط اقتصادي شركتهاي دولتي و خصوصي ، افزايش ميزان و شتاب سرمايه گذاري بود.درعوض اين كشورتبعات ناشي ازبيكاري، شرايط بدكار درامور بهداشتي و همچنين نارسايي در بخش آموزش و پرورش رانيز درسال 1993م تحمل كرد .

با اينكه واردات لهستان بيشتر شامل نفت ،سنگ آهن،‌كودشيميايي ،مواد معدني درسال 1993 م وسايل چرمي است و به نسبت ورود ازروسيه (شوروي سابق)به ميزان بالايي حدود 31% كالادرسال1993 م وارد اين كشورشده است از آلمان شرقي به ميزان 8%، ازچكسلواكي به ميزان 6% واردات فوق ا‌لذكر تامين شده است .اماباتوجه به نياز شديدي كه صنايع لهستان به كا‌لاهاي واسطه و همچنين ابزارو آلات پيشرفته صنعتي كه درغرب توليد ميشود داراست ،ازسوي ديگر ورود مقدار معتنابهي غلات به مقدارنسبتا قابل توجهي ازكشورهاي غربي با اندكي تأمل ميتوان به نقش غرب دراقتصاد لهستان پي برد.اقلام صادراتي لهستان بيشترشامل:

مس،گوگرد،زغال سنگ،كشتي،منسوجات،فولاد،سيمان،موادشيميايي ومواد غذايي است واكثرا به كشورهاي شوروي سابق(35%) ،آلمان شرقي(7%)آلمان (7%)چكسلواكي (7 درصد) ودرصدي هم به كشورهاي جهان سوم صادر شده است .

مبادلات بازرگاني ايران ولهستان د رتاريخ 2/9/68 حدود 70تا 80 ميليون دلاربوده است .و مذاكرات كميسيون مشترك ا‌قتصادي ،اقتصاددانان لهستان به اين نتيجه رسيدندكه حجم مبادلات ايران ولهستان صرف نظر از مشكلات  بانكي احتمال داده ميشود باازياد صدور نفت به اين كشور افزايش اقلام غير نفتي واردات از ايران خشكباربه خصوص پسته و كشمش مي با شد.درمقابل لهستان به ايران ماشين آلات ،جاده سازي ،صنعتي ،موا‌د شيميايي و كاغذ صادرمي كند . [44]   

امورمالي

واحد پول لهستان « زلوتي » [45] است كه برابر يكصد گروشي [46] مي باشد .درسال1998م هر4775/3 زلوي برابر يك دلار امريكا بوده است .پس از سقوط كمونيزم زلوتي در داخل كشور ارزش واقعي خودرا پيداكرد.بعداز يك دوره تورم شديد دراوائل دهه 1990 نرخ مبادله آن در برابر دلار امريكا به ميزان24برابر افزايش يافت .درماه ژانويه سال 1995م دولت لهستان به جاي پول قديمي يك زلوتي جديدبا نرخ مبادله ده به يك ايجاد نمود .باتوجه به زمينه اصلاحات بازار آزاد و زلوتي جديد درماه مه سال1995م دربازارهاي بين المللي ارزبه جريان افتاد و درسطح وسيعي ارزش خودراحفظ نمود. [47]

درسال 1979م ميزان توليد ناخالص ملي لهستان 1/119 ميليارد دلار بوده (درآمد سرانه 3384 دلار)كه 66%آن از صنايع و 9%از كشاورزي بدست آمده است .هزينه هاي نظامي كشور در سال 9/2%وهزينه هاي آموزش وپرورش 4/3 % توليد ناخالص ملي بوده است .نرخ سا‌لانه رشد توليد ناخالص ملي حدود 3/6%است . [48]

بانك ملي لهستان كه درسال 1945م تأسيس شد به عنوان بانك مركزي اين كشور عمل مي كند.بانك هاي دولتي اين كشورعبارتنداز :‌بانك اقتصاد مواد غذايي ،بانك توسعه صادرات ، بانك تجاري ورشو، بانك هاي خارجي نيز درلهستان فعال مي باشند. [49]

بخشهاي اقتصادي

كشاورزي

نظر به موقعيت جغرافيايي واقليمي لهستان ،كشت ديم دراين سرزمين رواج فراوان دارد .كشور لهستان قبل از جنگ جهاني دوم داراي اقتصاد كشاورزي وصادركننده عمده محصولات كشاورزي به ممالك اروپايي بوده است .اكنون بخش كشاورزي با جذب 6/27% نيروي كار تنها 4/13% درآمدملي راتامين مي كند .آمارنشان مي دهد كه توليدات كشاورزي درسال1993م ازرشدي معادل2/2درصد

برخوردار بوده است .دراين حال به دليل قيمت بالاي علوفه درسال1992م صنايع گوشت كشوردر سال 1993م بارشد معين روبرو بود .يك ششم از كل مساحت لهستان چمنزار و مراتع وسيع است.

دامپروري دراين سرزمين به همين دليل رواج زيادي دارد و مراكز عمده دامپروري درلهستان در درجه اول شامل پرورش اسب وخوك مي باش كه به ميزان فراوان پرورش مي يابد ولي پرورش گاو و گوسفند دردرجه دوم اهميت است . [50]

درسال1993م توليدمحصولات نباتي20 درصدافزايش يافت اما ميزان توليدگوشت و فرآورده هاي حيواني با 12درصد كاهش روبروبود.ميزان توليد سيب زميني،چغندرسفيدوگندم مطلوب بوداماتوليدشلغم روغني با كاهش چشمگيري مواجه شد.

معادن

معادن مهم لهستان عبارتنداز:گازطبيعي،زغال سنگ سخت،ليگنيت(زغال سنگ قهوه اي)،روي گوگرد،سرب سولفور،كادميم،آهن،مس،آناديوم،نيتانيوم،سيليس وانواع سنگهاي ساختماني پتاس وفسفات26درصد جمعيت كشور به عنوان نيروي انساني دربخشهاي صنعتي فعاليت دارند.همچنين منابع نفتي دراين كشور وجود دارد.لهستان يكي ازغني ترين كشورهاي جهان ازلحاظ ذخاير زغال سنگ ميباشد.كارشناسان عقيده دارندكه زغال سنگ اين كشورها صدها سال مصارف داخلي و صادراتي لهستان را تأمين خواهدكرد.ذخاير زغال سنگ اين كشور علاوه برفراوان بودن،مرغوب‌وسهل‌الوصول نيز مي‌‌باشد.زيراقسمت اعظم اين منابع زغالي‌را ليگنيت(زغال سنگ قهوه اي)تشكيل مي دهد كه بهترين نوع زغال سنگ محسوب ميشود و معادن آن بيشتردر سطح زمين و يا درعمق زمين قراردارند.اين معادن بيشتر درمناطق يلزي عليا وسيلزي سفلي واقع شده اند.لهستان دومين توليد كننده زغال سنگ سخت وهمچنين توليد كننده زغال سنگ قهوه اي (ليگنيت) دراروپا است .انواع ديگرصادرات زغال سنگ وموا‌دمعدني گوناگون ديگر حدود 17درصدازصادرات آن را تشكيل ميدهد.اين كشور با توليدحدودپنج ميليون تن سولفوردرسال چهارمين توليدكننده سولفوربعداز كانادا،امريكا و روسيه است . [51]

صنايع

مهمترين صنايع لهستان عبارتند از:‌ا‌ستخراج معادن ،‌ توليد ماشين آلات ،كشتي سازي ،صنايع فولاد سازي ،صنايع الكتريسته ،صنايع غذايي ،صنايع نساجي، صنايع شيميايي ،صنايع فلزي، توليد سيمان ،ساخت ابزارآلات صنعتي ،تهيه وتوليد لوازم خانگي و صنايع اتومبيل سازي است.صنايع لهستان با جذب 28درصد نيروي كاركشور 3/50درصد درآمدملي اين مملكت راتأمين ميكند ونسبت به ديگر بخشهاي اقتصادي لهستان از بازدهي بيشتري برخوردار است صنايع لهستان طي سالهاي 1971تا 1975م درنتيجه اعمال سياستهاي اقتصادي« ادوارد گيرگ»تحولي پيداكرد ودرحقيقت نوسازي شد.درپايان سال 1975م نيمي ازتجهيزات توليدي كارخانجات از نظر فاصله زماني مدنت كمتر از 5سال از تأسيس آنها نمي گذشت وباوجود اين ،كشور لهستان از صادركنندگان عمده محصولات صنعتي و كشاورزي شد.

امروزه صنايع بويژه صنايع سنگين اين كشورنياز مبرم به نوسازي و تجهيزات و ماشين آلات مدرن راداراست.لهستان درسال 1990م باگرفتن وامهاي خارجي و افزايش وبالا بردن بدهي هاي خارجي خودوازطرفي سرمايه گذاريهاي مشترك با تسهيلات بسياري كه براي حمايت از صنايع داخلي ايجادنموده است،بسرعت دراين راستا گام برميدارد.اين كشورپنجمين صادركننده كشتي در اروپا وهشتمين توليد كننده آن درجهان است.ميزان توليد صنعتي لهستان درسال1993 برابربا 2/6درصدنسبت به سال 1992مافزايش نشان ميدهد.اين جهش درحالي است كه تنها2درصد رشد دربرنامه ريزي دولت پيش بيني شده بود.لارم به ياد آوري است كه توليد ات صنعتي لهستان درسال 1992م نيز ازرشدي معادل 9/3درصد در مقايسه با سال 1991م برخوردارگرديده است . [52]

ملاحظات علمي

لهستان داراي يك سنت وسابقه طولاني در زمينه دستاوردهاي آموزشي است و آموزش وپرورش درفرهنگ لهستان جايگاه مهمي دارد.دردوره حكومت بيگانگان درلهستان آموزش وپرورش به طبقه ممتاز جامعه اختصاص داشت .بعداز جنگ جهاني اول كه لهستان مجددا به ا‌ستقلال رسيد يك سيستم آموزشي متمركز در اين كشور برقرارشد.بعداز جنگ جهاني دوم دولت كمونيست دراين كشوريك سيستم كمونيستي برمبناي الگوي شوروي برقرارساخت.دردهه1990،تقريباكل جمعيت15سال به بالادراين كشوربا سوادبودند.تحصيل دركشورلهستان براي افراد بين 7تا 15سال رايگان و اجباري است بعداز تكميل دوره هشت ساله مدرسه ابتدايي،تقريبا همه دانش آموزان وارد دبيرستان مي شوند.حدود 20درصداز اين محصلان به دبيرستانها ي عمومي مي روندكه آنها را براي ورود به دانشگاه آماده مي سازد.در اواسط دهه 1990م سا‌لانه حدود5ميليون محصل درمدارس ابتدايي وحدود 2/2ميليون دردبيرستانهاي فني وحرفه اي وحدود794600نفردرمراكز آموزش عالي لهستان به تحصيل مشغول بودند.دردهه 1970م درغرب ،اقتصاد به سوي تكنولوژي اطلاعاتي ،خدمات بازاري وامورمالي بازسازي شده بودودرحاليكه دروس تجاري وعلوم مربوطه دراكثر كشورهاي عضو سازمان توسعه همكاريهاي اقتصادي شاهدرشد چشمگيري بود.اين دروس دراروپاي شرقي واتحاد شوروي سابق مورد غفلت قرارگرفته بود.از سال 1989م درنظام آموزش عالي كشورتحولاتي د رجهت مطابق نمودن وبه روز در

آوردن برنامه هاي درسي صورت گرفته و دراين خصوص لهستان از كمكهاي فني اتحاديه اروپا و امريكاي شمالي برخوردار بوده است .با اين حال نظام كلي آموزش در اين كشوربا مشكلاتي مواجه است .مراكز آموزش عالي از نظر مالي درمضيقه هستند،حقوق فرهنگيان پايين است ،اخلاقيات دراين كشور روبه ضعف نهاده است و قاچاق مشروبات الكلي به صورت يك شغل متداول درآمده است .دولت از رؤساي دانشگاههاي اين خواسته تا تعداد دانشجويان را افزايش دهندولي درمنابع مربوطه افزايش متناسبي صورت نگرفته است تعدادكمي ازدانشجويان دراين كشورقادربه پرداخت مخارج تحصيلات دانشگاهي هستند.

بنابراين عليرغم افزايش ميزان شركت دربخش آموزش عالي،تعداددانشجويان اين كشور هنوز ،نسبت به تعداد دانشجويان دركشورهاي اروپاي غربي كم است .

نرخ افراد با سواد

در سال 1999، تعداد جمعيت جوان زير29 سال 16891800نفركه 7/43% از جمعيت را تتشكيل مي داد و 5249065 نفردانش آموز درمقطع سني آموزش اجباري قرار داشتند.

نرخ افراد با سواد رده هاي سني 15 تا 24 ساله طي سالهاي 1978 و1996

نرخ دانش آموزان تجديدي طي سال تحصيلي 1999-1998

نرخ افراد بيسواد رده هاي سني 15 تا 24 ساله طي سالهاي 1978 و1996

مقايسه نرخ مردان و زنان باسواد در مناطق شهري و روستايي طي سالهاي 1996- 1978

[1]-Poland           

[2]-Polska 

[3]-غلامحسين .مصاحب،دايره المعارف فارسي ،ج دوم بخش اول،انتشارات فرانكلين ،تهران ،1356،ص 2538،همچنين ر.ك. محمود.محجوب و فرامرز ياري ،گيتا شناسي كشورها،انتشارات گيتا شناسي ،تهران 1362،ص 287

[4]-علي اكبر دهخدا.لغت نامه دهخدا،ج دوازدهم ،دانشگاه تهران 1373،ص 17519.

[5]-Lah                                                                                                                                                                                                        

[6]-Polunie                                                                                                                                                  

[7]-نصرالله .بيات ،لهستان ،همانجا ،ص 5و6

[8]-حسين خاوري پور،روابط فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و لهستان اسفند 1371 (اثر مذكورچاپ نشده است ).

[9]-كارول.بادر ،همانجا ،ص 9و10 همچنين ر.ك:م .معي،فرهنگ فارسي ،ج ششم ،انتشارات اميركبير،تهران 1358،ص1847.

[10]-آناگراسيوولسكا،ايرانشناسي در لهستان ،ترجمه :حسين معصومي همداني درمجله نشردانش ،سال نهم،متن سوم فررودين وارديبهشت 1368و ص16و17.

[11]-نصرالله .بيات ،همانجا ،ص 6و7

[12]-Polesia                                                                                                                           

[13] -مساحت كشور لهستان درهر3 كتاب لهستان كه توسط انجمن لهستاني مطالعات ايراني منتشر شده است 388600 كيلومتر مربع ذكرشده است كه شصت و سومين كشورجهان از لحاظ وسعت مي باشد .

[14]-Sniardwy  

[15]- Mamery  -رود ويستول از كوههاي كاريات درجنوب لهستان سرچشمه مي گيردوپس از پيمودن مسافت طولاني از شهرهاي كراكف و ورشو مي گذرد وسرانجام به درياي بالتيك مي ريزد يكي از رودهاي مهم لهستان رودبوگ است.

[16]-رود ادر  مرز غربي كشورلهستان را با سرزمين آلمان تشكيل مي دهد  رود وارتا از شعبات مهم رود ادراست كه درنواحي غربي لهستان جريان دارد .                                          

[17]-Vista

[18]-Pomerania   

[19]-Hel

[20]-كارول.بادر،اطلاعاتي درباره گذشته وحال لهستان ،همانجا ،ص 16.

[21]-غلامحسين .مصاحب،دايره المعارف فارسي .همانجا ،ص 2539.

[22]-ك.بادر،همانجا ،ص 16الي 55 ،همچنين ر.ك:ن .بيات ،همانجا ، س 63ال 70= جهت اطلاع بيشتر ر.ك:م .محجوب وفرامرز ياوري ،همانجا ،‌ص 288و 289

[23]-م.معين ،همانجا ،ص 1847.

[24]-ح .شاملوني ،همانجا، ص772.

[25]-غلامحسين .مصاحب ،همانجا،ص2539.

[26]-درمورد لخ والسا مراجعه كنيدبه :فرانسوا .گل ،پديده لخ والسا،ترجمه :پرويز نقيبي ،نشر آزادگان نو .

[27]-محمود.محجوب وفرامرز ياوري ،همانجا ،ص 290و 291.

[28]-جهت اطلاع بيشتر درخصوص لخ والسا ر.ك: محمود.طلوعي ،فرهنگ جامع سياسي ،انتشارات سخن ،تهران 1372،ص 906الي 908

[29]-حسين .خاوري پور،همانجا ،ص 7 الي9.ونصرالله .بيات،همانجا ،ص 63ال 78

[30]-Sejm   

[31]-كارول .بادر ،همانجا ص 133.

[32]-نصرالله .بيات ،همانجا ص 24 همچنين ر.ك:محمود.محجوب وفرامرز ياوري همانجا ،ص 287

[33]-همانجا ،ص 25و79

[34]-كارول.بادر،ص 134و 135.

[35]-نصرالله .بيات ،همانجا ،ص 26.

[36]-كارول .بادر ،همانجا ،ص 132و134.

[37]-نصرالله. بيات، همانجا،ص26.

[38]-دركتابي كه توسط انجمن لهستاني مطالعات ايراني با عنوان لهستان نوشته شده ،آمده است:مجلس شوراي ملي يا سجم داراي 208نفر نماينده ،يكنفر رئيس ،پنج نواب رئيس و 8 منشي مجلس مي باشد.هردوره مجلس شوراي ملي 5سال است .هر لهستاني اعم از مرد وزن درسن21سالگي حق راي دادن براي اين مجلس رادارد وافراد 30سال به بالا هم مي توانند به عضويت مجلس درآيند .

مجلس سناي لهستان هم داراي يكنفر رئيس ،سه نفر نواب رئيس ،شش نفر منشي ،96نفر عضو داردوفقط كساني مي توانند به كانديداهاي مجلس سنا راي دهند كه داراي تحصيلات عاليه و يا فارغ التحصيل يكي از مراكز آموزش عالي باشند .حداقل سن هم براي راي دهندگان و كانديداها 40سال درنظرگرفته شده است (كارول .بادر،همانجا ،ص 135و 136)

[39] -كارول .بادر،همانجا،ص 137.

[40] -براي اطلاع بيشتر از سيستم اقتصادي ر.ك:پل .م سوئيزي ،دانيل سينگر و پيتر گرس ،ساخت اقتصادي و جنش كارگري لهستان ،ترجمه :‌علي مازنداراني ، آگاه 1361

[41] -كومكن، شوراي همياري اقتصادي بين كشورهاي كمونيستي است كه شوروي ها پايه گذاري نمودند .كشورهاي كمونيستي درسال 1949 تحت عنوان كومكن تا اندازه  زيادي توانستند سياست اقتصادي و سياسي خودرا بركشورهاي بلوك شرق تحكيم بخشند (ر.ك.نصرالله بيات ،همانجا .ص 108 و 109)

[42] -عبدالحسين .سعيديان ، كشورهاي جهان ، انتشارات علم وزندگي ،تهران ص 85

[43] -محمود .محجوب وفرامرز ياري ، گيتاشناسي كشورها ،همان ،ص288.

[44] -نصرالله .بيات ،لهستان ،همانجا ،ص 91 الي 96=محمود .محجوب و فرامرز ياوري ،گيتا شناسي كشورها ،همانجا ، ص288.

[45]-Zloty                             

[46]-groszy    

[47]-EIU        

[48]-محمود محجوب وفرامرز ياوري ، گيتاشناسي ،ص 288

[49]-EIU   

[50]-رضا.خزائلي ،جغرافياي مفصل اقتصادي ،كتابفروشي علمي ،تهران ،ص96=نصرالله .بيات،همانجا ص 84و85 

[51]-همانجا ص 86و87

[52]-همانجا،ص 88و98 همچنين ر.ك:رضا .خزائلي ،همانجا ص98 الي 103 براي اطلاع بيشتر رك:الهه .طباطبائي كاشاني،جمهوري خلق لهستان گزارش  ش2226 اطلاع رساني سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ،ص 6 الي 10.