طرح‌هاي آموزشي
ازجمله مهم‌ترين طرح‌هاي آموزشي كشور فرانسه مي‌توان به طرح‌هاي
ذيل اشاره نمود:
1- طرح‌هاي انقلابي(طي سال‌هاي1794-1792)
طرح‌هاي انقلابي، در خصوص آموزش ابتدايي رايگان و اجباري علوم،
زبان‌هاي باستان، اخلاق، سياست و استقرار جامعه‌اي آگاه، آزاد ومسئول براي
كليه كودكان به مدت5 سال طراحي و به مورد اجرا در آمد.مطابق چنين طرحي، پس از
انقلاب فرانسه (طي سال1789) تدريس علوم مذهبي در مدارس، به دليل عدم شكل‌گيري تفكر
تجريري و القاء تمرينات و مراسم مذهبي به صورت مكانيكي جايز نبود. اين درحالي است
كه پس از پايان دوره آموزش پايه از حق انتخاب آزادانه مذهب برخوردار ميباشند.
2- طرح Durry (طي سال1944)
مطابق طرحDurry، به رغم شهرت و رقابت پذيري آموزش رايگان،
اجباري و لائيك تا رده سني 15 سال، از حجم سنگين برنامه‌هاي آموزشي سيكل دوم آموزش
متوسطه كه به نوبه خود بر كاهش سطح عملكرد دانش‌آموزان و سنگيني حجم برنامه‌هاي
درسي و دلسردي دانش‌آموزان منجرمي‌گردد، انتقاداتي به عمل آمد.
دراين اثنا، براي نخستين بار، ازمدرسه واحد(Cole unique) سخن به
ميان آمد.از جمله ديگر اهداف طرح مذكور مي‌توان به دسترسي به آموزش متوسطه جهت اخذ
گواهينامه ديپلم (Baccalaureate) تا سن18سالگي، گزينش نخبگان درحوزه صنايع،
كشاورزي، تجارت، فعاليتهاي ذهني، و اداري اشاره نمود.مطابق طرح فوق، هيچ كودك يا
نوجوان فرانسوي به واسطه اعتقادات شخصي مذهبي خود از آموزش محروم نمي‌گردد.از اين
روي، هيچ نوع آموزش مذهبي درمدارس ارائه نمي‌گردد و اين درحاليست كه درخارج از
مدارس، والدين از امكان فراهم سازي آموزشهاي لازم مذهبي براي فرزندان خود برخوردار
ميباشند.ازجمله مهم‌ترين ويژگي‌هاي طرح مدرسه فعال(Cole unique)كه براي نخستين بار
دركشور روسيه، سوئيس، انگلستان، بلژيك و امريكا به مورد اجرا در آمد،مي‌توان
برمبناي بودن علايق دانش‌آموزان به عوض دروس مجزاي آموزشي، توجه برروحية جمعي،
آماده سازي كودكان جهت انجام پژوهشي،تدارك فهرست كتب، تقويت كتابخانه‌هاي مدرسه‌اي
و گسترش مراكز آموزش عالي اشاره نمود.
3- طرح Langevin-wallon (طي سال‌هاي1947-1944)
از طرح مذكور تحت عموان طرح باز انديشي در نظام آموزش با ساختار
جامعه هم‌خواني يافته و مدارس كه در حاشية و اقليت قرار دارند، باز سازي مي‌گردند
تا از اين طريق پاسخ گوي توليدات صنعتي و تجاري، اشتغال، اتوماسيون و پيشرفتهاي
علمي باشند.ضرورت بهره‌گيري از علم ياددهي- يادگيري و علوم تربيتي در طراحي نظام
آموزشي، بها دادن به واقعيات اقتصادي- اجتماعي، توضيع عيني و علمي وقايع، شكل پذيري
فرهنگ و روش تفكر انتقادي، به كارگيري فعال انرژي، شناسايي شهروند آينده ،
آموزش مدني و شهروندي از جمله ويژگي‌هاي نظام دموكراتيك آموزشي است كه با اجراي طرح
لانژوات- والون طي چند دهه مورد استناد و استفاده در روند اصلاحات نظام آموزش
فرانسه قرار گرفته است.
مطابق طرح مذكور، محتواي آموزشي، رشته‌هاي درسي، ابزاري در جهت
پرورش و انتقال ذائقة حقيقت بويي، عينيت در قضاوت، روحيه آزادانه، آزمودن و پرورش
تفكر انتقادي و خلاق در كودكان محسوب شده و مدارس به مثابه كارخانه‌هاي فرهنگ
ميباشند كه دانش‌آموزان با ورود به آن از چنين مزايايي بهره‌مند مي‌گردند.
4- طرح Billeres (طي سال‌هاي57-1956)
در قالب طرح بيلير انتقاداتي مطرح مي‌باشد كه از آن جمله
مي‌توان به ضرورت تغيير ساختار نظام آموزشي، ضرورت سازمان دهي مشاوره تحصيلي و
همگاني نمودن آموزش، گسترش و تداوم آموزش غير پايه براي آحاد جامعه و نامتناسب بودن
آموزش رايج ويژه دانش‌آموزان عقب مانده ذهني اشاره نمود.از جمله راه كارهاي ارائه
شده در قالب طرح بيلير نيز مي‌توان به افزايش سن دانش‌آموزان رده سني آموزش پايه تا
رده سني16 سال،ضرورت احتساب مقاطع مقدماتي متوسطه عمومي و حرفه‌أي همراه هم، ارائه
برنامه‌هاي متنوع آموزش متوسطه سيكل دوم، تأكيد بر آموزش عالي و ضرورت هماهنگ سازي
آن با آموزش مداوم، به روز نمودن و نگاه داشتن كتب درسي مطابق با يافته‌هاي حاصل از
پيشرفت علمي و تكنولوژيك، اشاره نمود.
5 ـ طرح گسترش فضاهاي دانشگاهي
همانگونه كه قبلا نيز بدان اشاره گرديد، از جمله اصلاحات
عمده نظام آموزشي كشور فرانسه مي‌توان به تغيير نظام سال تحصيلي و تقويم
دانشگاهي مرسوم فرانسه كه شامل 3 نيم سال است، با تقويم دو نيم سالي پاييز و
بهار،مشابه با دانشگاههاي ايالات متحده و نيز افزايش شهريه ها اشاره
نمود علاوه بر آن،دولت به تصويب طرح گسترش احداث فضاهاي آموزشي مبادرت نموده
است. بر پايه طرح مذكور كه طي سال1991 توسط ليونل ژوسپن – نخست وزير
وقت فرانسه و وزير آموزش وپرورش پيشنهاد گرديد ،دولت تا كنون 32 ميليارد
فرانك (5/0ميليارد دلار ) صرف احداث بيش از 5/1 ميليون متر مربع فضاهاي
دانشگاهي نموده است.
درحال حاضر كليه دانشگاههاي كشور فرانسه از نظام‌هاي
يكنواخت ملي پيروي نموده وبه عنوان دانشگاههاي خود گردان(Autonomous University) با
ساختارهاي دوره اي خاص
(Course Structures)مطرح ميباشند. بسياري از دانشگاههاي كشور در شرايط بدي قرار
داشته و از هر10 ساختمان آموزشي، يك ساختمان زير استاندارد‌هاي كميته آموزشي
قرار دارد.
درحال حاضر دولت فرانسه با تأمين80 درصد از بودجه دانشگاه ها
مبادرت مي‌نمايد ،اما با افزايش مخالفت با چنين پرداخت هايي از محل درآمدهاي
عمومي،تنها راه پيش روي دانشگاه ها جهت افزايش درآمدهاي خود افزايش
مبالغ شهريه دريافتي از دانشجويان مي‌باشد.
دركشور فرانسه،آندسته از دانش‌آموزاني كه به ترك تحصيل از
مقطع آموزش متوسطه مبادرت مي‌نمايند در دوره ويژه آموزش و آماده سازي با عنوان La
class Prepartoire به مدت1 سال حضور مي‌يابند تا در آزمون ورودي به Grandos
ecoles (مدارس عالي) شركت كنند.دسترسي به دانشگاه براي آندسته از دانش آموزاني كه
به گذراندن مقطع آموزش متوسطه Baccalaureat با موفقيت نائل آيند، به صورت
خودكار انجام مي‌گيرد.
6- طرح توسعه برنامه‌هاي آموزشي
از دهه1990،توسعه عمده اي در سيستم آموزشي فرانسه به شرح
ذيل به وقوع پيوسته است:
1. ارتقاء آموزش پايه ودستيابي به مقطع آموزش عالي و
افزايش سطح آموزش نسل جوان و آموزش همگاني كودكاني كه امروزه در مهدهاي كودك ثبت
نام مي‌گردند در آينده19 سال آموزش وتحصيل را پشت سرخواهند گذاشت،به عبارت ديگر 3
سال بيشتر از والدين خود به تحصيل مبادرت خواهند نمود. افزايش نرخ 60 درصدي
افراد برخوردار از مدرك كارشناسي كه در مقايسه با آمار 24% آن طي ربع
قرن اخير درصد قابل توجهي به شمار مي‌آيد،به عبارت ديگر تعداد دانش جويان
مراكز آموزش عالي كشور فرانسه ظرف3 دهه اخير با 7 برابر افزايش مواجه بوده است.
2. با اعمال تغييرات اوليه در ساختار نظام آموزشي
كشور،تعداد دانش آموزاني كه به آموزش خود تا رسيدن به مقطع آموزش عالي ادامه تحصيل
داده بودند، به شدت افزايش يافته و متعاقب آن كاهش چشمگيري در ميزان تولد افراد
از اواسط دهه1970 رخ داد، از اين روي، روند فوق منتج به دومين توسعه اصلي
وزير بنايي كشور گرديد. اين وضعيت تاكنون در مقاطع آموزش ابتدايي
وپيش دبستاني رخ داده و اخيراً در مقاطع آموزش مقدماتي وتكميلي متوسطه نيز به وقوع
پيوسته است.كاهش فوق در تعداد دانش آموزان، با ثبات و يا حتي افزايش منابع
آموزشي همراه بوده است. اين وضعيت بطور قابل توجهي در مراكز آموزش ابتدايي و پيش
دبستاني كشور مشهود مي‌باشد.كاهش تعداد دانش آموزان، با ثبات وياحتي افزايش
منابع آموزشي نسبت مستقيم دارد. اين مورد نيز به طور قابل توجهي در مراكز آموزش
ابتدايي وپيش دبستاني وجود داشته و كاهش منظم در ابعاد كلاسها
مشهود بوده است.ارتقاء سطح آموزش كشور به طور متناوب به افزايش كالج ها
ومراكزآموزش متوسطه منجر گرديده است. در ارتقاء آموزش كشور بر آندسته ازدانش
آموزاني كه فاقد الگوهاي آموزشي جهت رسيدن به سطوح عالي
آموزشي ميباشند، توجه ويژه اي معطوف گرديده است. اعمال چنين سياستي به برقراري
دموكراسي درحوزه آموزش وپرورش كشور منجر گرديده است. تضمين تحصيلات
عمومي‌و برخورداري عامه شهروندان فرانسوي از فرصت هاي يكسان آموزشهاي
آكادميك،به عنوان سياست جديد نظام آموزشي فرانسه محسوب مي‌گردد. طبق سياست مذكور
افزايش بيشمار تعداد دانش آموزان موفق نمي‌بايستي به بي توجهي به دانش آموزاني كه
در طول تحصيل با شكست روبرو بوده اند،منجر گردد، بلكه بروز چنين شكست‌هاي
آموزشي مي‌بايستي به عنوان راه گشايي در جهت ادامه تحصيل دانش آموزان
مردود محسوب گردد.در نظام سنتي آموزش وپرورش كشور فرانسه دانش آموزان با
تكرار كلاسهاي اجباري و با عنوان دانش آموزان كند ذهن مورد تنبيه واقع مي‌شدند
گفتني است كه تاكنون نيز تصميمي‌جهت حل اين معضل اتخاذ نگرديده است.
در بررسي‌هاي به عمل آمده بر روي دانش آموزان رده‌هاي سني17 الي
18 سال در مقاطع مختلف تحصيلات آنان ودر قالب آزمونهايي كه در دوران سربازي
در نيروهاي مسلح كشور فرانسه از آنها به عمل آمده به اثبات رسيده است كه15% دانش
آموزان از ضعف در خواندن و 4% تقريباً بي سواد بوده اند. گفتني است كه طي 10 سال
اخير گزينشهاي ملي در جهت ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان CE2 (8
سالگي) واولين سال College(11سالگي) به منظور تعيين ميزان تلاش دانش آموزان
در مدارس طراحي گرديده است.
8- طرح انطباق پذيري با نيازهاي ويژه
درمقاطع آموزش پيش دبستاني و ابتدايي بيشترين تأكيد بر آموزش
زبان و2 ساعت آموزش اضافي در هفته به منظور بر طرف نمودن ضعفهاي يادگيري دانش
آموزان اختصاص يافته است. همچنين جهت نيل به هدف فوق گروه هايي از
كارشناسان به منظور برطرف نمودن مشكلات يادگيري تشكيل يافته
است.كالج‌هاي آموزشي نيز موظف به فراهم نمودن استاندارهاي تحصيلي براي دانش
آموزان ميباشند. اين درحالي است كه تاكنون تطابق لازم با دانش آموزاني
كه ممكن است از استاندارهاي مختلفي برخوردار باشند، برقرار نگرديده است.
علاوه بر اين عمكرد معلمان در كلاسهاي آموزشي كه دانش آموزان آن از
توانايي‌هاي مختلف يادگيري برخوردار ميباشند، از استاندارد آموزش لازم برخوردار
نگرديده است. درحال حاضر رؤساي كالج ها به اختصاص حداقل 2 ساعت آموزش
اضافي در هر هفته جهت ارتقاء دانش آموزان به سطوح بالاتر ، رساندن آموزش كودكان
به سطح لازم و جبران دروس عقب مانده از طريق همكاري با معلمين سرخانه
در قالب فرمهاي 5 و6 مبادرت مي‌نمايند. در روشهاي تدريس نيز تغييرات عمده اي
در جهت افزايش علاقه دانش آموزان به مطالعات جامع تر صورت گرفته است. به طور
مشابه در مراكز آموزش متوسطه، مدت زمان دو ساعت آموزش اضافي در هفته به دانش
آموزاني كه به تلاش بيشتر جهت يادگيري زبان فرانسه و رياضيات مبادرت
مي‌نمايند، اختصاص يافته است.علاوه براين برگزاري دوره‌هاي مدون آموزشي
ونظارت بر فعاليتهاي آموزشي از مورخه پاييز سال2000جهت افزايش يادگيري مستقل
درسهاي عمومي‌مقطع آموزشي كارشناسي اعم از ادبيات، اقتصاد و علوم اجتماعي مد نظر
قرار گرفته است. علاوه بر موارد فوق جهت كمك به دانش آموزاني كه از ضعف
بيشتري برخوردار ميباشند و جهت ارتقاء نظام آموزشي كشور فرانسه،سياست افزايش بودجه
مدارس پايه به اجرا در آمده است.لازم به ذكر است كه18% از كل دانش آموزان مقطع
آموزش ابتدايي و21% از دانش آموزان كالج‌ها در مدارس فوق حضور يافته اند. از
آنجائيكه برخورداري از آموزشهاي مقدماتي براي كليه جوانان فرانسوي
ضروري مي‌باشد. مدارس مي‌بايستي به آماده سازي جوانان جهت نائل آمدن بر آينده
كاري مناسب مبادرت نمايند.علاوه بر اين از آنجائيكه كليه شهروندان فرانسوي
به دنبال كسب شهرت و اعتبار ميباشند، از اين روي در راستاي نيل به اين هدف،تدابير
خاصي جهت بر طرف نمودن معضل بيكاري اتخاذ گرديده است.
9- طرح تقويت صلاحيتهاي لازم جهت استخدام
در اواسط دهه90 ، جوانان فرانسوي واجد شرايط كه
تا آن زمان مورد توجه واقع نشده بودند، در پي بازيافت هويت وشرايط از
دست رفته خود بر آمدند. از اين روي، از سال 1998جوانان فرانسوي در زمره نخستين
كساني ميباشند كه از بهبود عمومي بازار كار سود مي‌برند، چرا كه موقعيت
آينده يك شخص در جامعه در حقيقت تا حد زيادي به پيشرفتها وموفقيت‌هاي آكادميك او
بستگي دارد. به عبارت ديگر فارغ التحصيلان مراكز آموزش عالي با گذراندن دوره آموزشي
5 ساله ازموقعيت‌هاي مناسب تري جهت كسب مقام‌هاي مديريتي واجرايي به ميزان
5 برابر بهتر از افرادي كه بلافاصله پس از كسب مدركBaccalaureat وارد بازار كار
مي‌گردند، برخوردار ميباشند. اكثر افرادي كه پستهاي مهم را در دست دارند، از مدرك
مهندسي وگواهي نامه فني وحرفه اي برخوردار ميباشند كه اين امر خود نشان دهنده ارزش
منطبق بر تحصيلات و مدارك علمي‌مي‌باشد. معطوف نمودن توجه بر معضل نابرابريهاي
آموزشي در مدارس تأثير به سزايي در آينده كاري افراد به جاي گذارده وبه تضمين
وبهبود آينده كاري آنان منجر گرديده است.
با وجود اينكه اجراي هدف اوليه آموزش با عنوان آموزش دراز مدت،
حياتي است،اما پيشنهاد ارائه آموزشهاي فني وحرفه اي در جهت تعديل
وتصحيح آموز شهاي پايه به افراد نيز از موفقيت چشمگيري برخوردار بوده است. با اين
وجود مراحل تقويت وگسترش توانايي‌هاي فني حرفه اي افراد مطابق قوانين ـ مصوب
سال‌هاي1993- 1985 همچنان با موانع جدي روبرو مي‌باشد.در سال1998تنها 12 هزار نفر
از عهده اعتبار بخشيدن به پيشرفتهاي تجربي خود درحوزه آموزش دانشگاهي
بر آمدند. درحال حاضر ارائه لايحه مدرنيزه اجتماعي،به پيشرفت و ارتقاء نظام آموزش
حال حاضر كشور از طريق ارائه دومين شانس واقعي به آن دسته از افرادي كه
از مهارتهاي لازم در دوران تحصيل برخوردار نگرديده اند، منجرگرديده است.
10- طرح مدرسه
همانگونه كه قبلاً نيز بدان اشاره شد، از جمله مشكلات عمده‌أي
كه مدارس متوسطه دولتي با آن مواجه ميباشند (به علت اجباري و رايگان بودن آموزش)،
پذيرش طيف گسترده‌أي از دانش‌آموزان متعلق به طبقات اجتماعي- فرهنگي و اقتصادي
متفاوت است. به رغم تفاوت‌هاي فردي از نظر عملكرد يادگيري، طبقات اجتماعي ـ
فرهنگي….) مدارس ملزم به دستيابي به اهداف ملي برنامة درسي ميباشند، از اين روي
نقش كادر آموزش حايز اهميت است.
مطابق بخش‌نامة شماره354- 88مصوب سال 1988، مديران مدارس با
حمايت مدرسين و همكاري مشاورين آموزشي، ملزم به تدارك طرحي با عنوان طرح مدرسه در
جهت نيل به اهداف ملي آموزش ميباشند.طرح مذكور در صورتي تحقق پذير است كه در
ارتباط با محيط فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي، شرايط زيست- محيطي مدارس و فعاليت هاي
فوق العاده غير آموزشي و تكميلي مدارس طراحي گردد.گفتني است كه تدارك (طرح مدرسه)
در راستاي استقلال بخشي به مدارس و محوريت مدارس در نظام آموزش (مدرسه محور) مطرح
مي‌باشد.
به عبارت ديگر استقلال مدارس تنها در صورت شناخت نقاط قوت و ضعف
كليه مدارس و تقويت و مهار اين قبيل نقاط قوت و ضعف در مراحل بعدي امكان پذير
است.در اين راستا و در جهت نيل به اهداف فوق، طرح مدرسه با تأكيد بر بهبود جريان
ياددهي- يادگيري محور ، در قانون مشاوره تحصيلي مصوب سال 1989 لحاظ گرديده
است.مطابق قانون مذكور از اعضاي جوامع آموزشي درجهت تدارك و اجراي طرح مدرسه كمك
اتخاذ شده و پس از تأييد شوراي مديريت مدارس به اطلاع مقامات آكادمي مي‌رسد تا پيش
از انعقاد هر نوع قرارداد، اعم از تأمين نيازهاي مالي يا انساني، از هماهنگي دروني
و بيروني (هماهنگي با اهداف ملي و آكادمي) اطمينان حاصل گردد.به عبارت كلي تر
مي‌توان گفت كه از (طرح مدرسه) تحت عنوان موتور محركة نظام آموزشي فرانسه ياد
مي‌گردد.
طي نخستين نظر سنجي به عمل آمده پس از اجراي طرح مدرسه توسط
مديريت ارزيابي و نظارت(DEP) طي سال90-1889، 6 /87 درصد از كالج ها و9/71 درصد از
ليسه هاي ذير ربط به تدارك طرح مدرسه مبادرت نمودند. طي ارزيابي‌هاي بعدي نيز اين
موضوع مشهود بود كه طرح مدرسه براي50 درصد از مدارس مورد پرسش ترغيب كننده و براي
10 درصد بسيار ترغيب كننده بوده است.گفتني است كه ارزيابي طرح مدرسه بر مبناي شاخص
هاي كمي و كيفي و در جهت تعيين كار‌آيي دروني و بروني عملكرد مدارس كشور صورت
مي‌پذيرد.
نتايج اين قبيل ارزيابي ها، از يك سو به فراهم سازي امكان
دستيابي به اطلاعات براي وزارت آموزش و پرورش در قالب جلسات گفت و شنود با آكادمي
ها و از سوي ديگر به فراهم سازي امكان تبادل تجربيات نو در جهت برطرف نمودن مسائل
متقاضيان ذير ربط و ذينفع منتهي مي‌گردد.
11- طرح مدرسة باز (Scole ouverte)
از جمله ديگر شيوه هايي كه وزارت آموزش و پرورش با همكاري وزارت
امور احتماعي و شوراهاي شهري- درجهت مقابله با بزهكاري جوانان و كاهش نرخ خشونت و
معظلات اخلاقي در مراكز آموزشي به ويژه مراكز آموزشي متوسطه اتخاذ نموده است،
مي‌توان به طرح مدرسة باز اشاره نمود. گفتني است كه پيرو طرح مذكور، دانش‌آموزان
مقطع متوسطه همچنين از برنامه هاي تابستاني و تعطيلات ميان سال آموزشي نظير كلاس
هاي كامپيوتر، زبان خارجه، علوم رياضي، تعليم رانندگي (ويژه دانش‌آموزان
رده‌سني16سال به بالا)، شنا و ….. بهره‌مند مي‌گردند.لازم به ذكر است كه مسئوليت
اجراي برنامه هاي فوق بر عهدة مديريت مراكز آموزش متوسطة كادر آموزش داوطلب و
شهرداري‌ها مي‌باشد.
12- طرح اولويت دهي سياست آموزشي به مناطق محروم
در راستاي سياست اولويت دهي به مناطق و محلات محروم، طي سال
تحصيل94-1993وزارت آموزش و پرورش فرانسه در جهت مقابله با وضعيت انتقادي تعدادي از
مدارس متوسطه مناطق محروم به شناسايي و اعمال اصلاحاتي از نوع تقويت ساختار مديريتي
و كادر آموزشي مبادرت نمود. علاوه براين، كلاسهاي سواد آموزي و جلسات ويژه اطلاع
رساني براي والدين دانش‌آموزان مدارس مذكور ترتيب يافت.گفتني است،از آنجائيكه اغلب
اين قبيل مدارس در مناطق آموزش اولويت دار(ZEP) قرار دارند، به واسطه مواجه با نرخ
بالاي افت تحصيلي (بالاتر از حد متوسط ملي) مورد توجه خاصي قرار گرفته‌اند.لازم به
ذكر است تعداد8 هزار كالج از مجموع 5 هزاركالج و150 ليسه از مجموع 2500ليسه كشور
فرانسه در زمره اين قبيل مدارس ميباشند.
