استان یزد

استان یزد

محیط طبیعی ( موقعیت و وسعت ) :
استان یزد از شمال به استان اصفهان ، از شمال شرق به استان خراسان ، از جنوب به استانهای کرمان و فارس ، از شرق به استانهای خراسان و کرمان و از غرب به استان اصفهان محدود است . این استان در کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی قرار دارد و مساحت آن 130000 کیلومتر مربع است .

آب و هوا :
استان یزد در فلات مرکزی ایران به سبب موقعیت جغرافیائی ، دارای آب و هوای اقلیمی گرم و خشک بیابانی است اما شرایط محلی دگرگونی های محدودی را در آن بوجود آورده است . از یک سو ارتفاعات شیر کوه شعاع وسیعی از منطقه را تحت تاثیر عوامل مثبت قرار داده به گونه ای که در دره ها و کوهپایه های ظان هوا نسبتا ملایم و دارای آب و هوای ییلاقی است . از سوی دیگر ، وجود کویرهای نمک و دشتهای وسیع و لخت و عریان در مغرب و مشرق استان بر میزان درجه خشکی و شدت شرایط کویری آن افزوده است . در این استان نوسان دما در تابستان و زمستان زیاد است . درجه حرارت هوا در طول سال بین حداقل بیست درجه سانتیگراد زیر صفر تا چهل و شش درجه بالای صفر در نوسان است . استان یزد دارای دو فصل است : فصل بلند گرما و فصل کوتاه سرما . سردترین ماه های این استان دی و بهمن و گرمترین آن تیر است . این استان در فصل تابستان دارای روزهای بسیار گرم و شب های اغلب خنک و دلنشین است

پیشینه تاریخی :
استان یزد از سرزمینهای کهن و تاریخی ایران زمین است . در بغضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون ( میبد ) را به سلیمان پیغمبر ، ( یزد ) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و ( ابر کوه ) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده اند . این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است . مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است . آثاری چون دست افزار های سنگی بدست آمده از دره های شیر کوه ، نگاره های روی تخت سنگ کوه ارنان ، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی ، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و ... نشان می دهد مدنیت یزد ، در چهار کانون باستانی ( مهریز و فهرج ) ، ( یزد ) ، ( رستاق و میبد ) و ( اردکان ) متمرکز بود . پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه های باستانی ( ری – کرمان ) و ( پارس – خراسان ) قرار داشت ، جزء سرزمینهای دوردست مادها شمرده اند .
سلسله ها و حکامی که بر یزد حکومت کردند عبارتند از : قباد انوشیروان ، یزد گرد اول ، ساسانیان ، آل کاپویه ، اتابکان ، مغولان ، آل مظفر ، تیموریان ، صفویان ، افشاریان و قاجاریه

جمعیت :
جمعیت استان یزد در حال حاضر بالغ بر 890000 نفر است که 1/4 در صد از جمعیت کل کشور را به خود اختصاص می دهد . از کل جمعیت استان 78 در صد را جمعیت شهری و 22 در صد را جمعیت روستائی تشکیل می دهد . به دلیل وجود بیابانها و کویرهای وسیع تراکم جمعیت در سطح استان کم است .

نژاد:
مردم استان یزد از نژاد آریادی و ایرانی هستند و به علت موقعیت جغرافیائی ویژه این استان ، از آمیختن با نژادهای غیر ایرانی تا اندازه ای مصون مانده اند . در روزگار باستان و آغاز مدنیت و آبادی در این سامان نژادهای دیگری در این ناحیه می زیستند و با نژادهای اصلی آن در امیختند . این آمیزش بی گمان بعدها در سرگذشت اجتماعی ، فرهنگی و حتی ترکیب نژادی مهاجران تازه رسیده آریائی نیز تأثیر بسیار داشته است . در نیمه هزاره دوم پیش از میلاد آریائی ها به فلات مرکزی ایران از جمله منطقه یزد که در دل این فلات قرار دارد ، روی آوردند . در دوره های بعد نیز ، گروه های عرب ، ترک ، مسیحی و کلیمی به این منطقه آمدند . در سده اخیر نیز اعراب مهاجر به این استان آمده و در آن ساکن شدند

زبان :
مردم استان یزد به زبان فارسی رایج ، با پاره ای ویژگی های گویشی سخن می گویند . برخی ویژگیهای گویشی در میان شهرستانهای این استان محسوس است . زبان شناسان نیم زبانهای جدید ایرانی را به دو دسته باختری و خاوری تقسیم کرده اند . لهجه یزدی جزء نیم زبانهای مرکزی دسته باختری است که در بخش باختری فلات ایران ، تا حدود مرزهای ایران رواج دارد . در بیشتر نیم زبانهای مرکزی از جمله لهجه شیرین یزدی اثر آمیختگی کمتری با زبان عربی دیده میشود . زرتشتیان یزد به زبان نیاکان خویش ، زبان فارسی دری سخن می گویند . زبان زرتشتیان یزد به دلیل پاره ای عوامل اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی آمیختگی بسیار با زبان فارسی پیدا کرده ، به طوری که آهنگ ناتوان شدن وحتی فراموش شدن آن روز به روز تندتر میشود .

مذهب :
پیش از ورود مسلمانان به ایران ، مردم استان یزد نیز مانند مردم سایر نقاط ایران زرتشتی بودند . با انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست سده اول ه . ق مردم بیشتر نقاط ایران از جمله استان یزد نیز به دین اسلام گرویدند ؛ ولی برخی از آنان با پرداخت جزیه ، آیین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند . قریب به اتفاق مردم استان یزد ، مسلمان و پیرو شیعه جعفری هستند .

آثار تاریخی:
مسجدها : جامع یزد ، ابوالمعالی ، شاه تهماسب ، ریگ یزد ، فرط ، حظیره ، سر پلک ، پیر حسین ، ملا اسماعیل ، شاه عبدالقیوم ، بیاق خان ، چهار منار ، جامع اهرستان ، مصلی یزد ، پشت باغ ، مناره مسجد نظامیه ، جامع مهر آباد ، جامع ابر قو ، بیرون ابرقو ، جامع بافق ، جامع ایرند آباد ، جامع فیروز آباد ، جامع خرانق ، جامع بفرویه ، جامع عقدا ، حاج محمد سعیدا ، زردک ، جامع اردکان ، جامع مهریز ، جامع فهرج ، جامع عز آباد صدوق ، جامع ندوشن ، امیرالمومنین ، جامع مهر پادین ، فراشاه

امام زاده ها : امام زاده جعفر یزد ، امام زاده عبدالله بافق ، امام زاده سید نورالدین ، امامزاده حسین ابن موسی ، امام زاده سید محمد عقدا
قلعه ها : نارین قلعه ، قلعه مهر جرد ، ابرند آباد ، رباط ابر کوه ، شواز ، مروست ، رحمت آباد ، پهلوانان بادی ،
بناهای تاریخی : مجموعه های تاریخی ، مجموعه امیر چقماق ، سهل ابن علی ، مار کار ، خیر آباد ، حسینیان ، شهاب الدین قاسم ، حجت آباد وزیر ، شیخداد ، امام تفت ، شهدای فهرج ، مصلی عتیق ، خان ، سر حوض ، ناظم التجار ، بیدا خوید ، سلطان بندر آباد
خانه های تاریخی : امید سالار ، تقدیری ، آقازاده ابر قو ، امامزاده ای ، موید علائی ، لاری ها ، رسولیان ، نواب رضوی ، کلاهدوزها ، محمودی ، ملک زاده ، اربابی ، صراف زاده ، مرتاض
مدرسه های تاریخی : شاه کمالیه ، ضیاییه ، امام خمینی ، خسروی ، کیخسروی ، مهر نرسی آباد ، بدر ، ایرانشهر ، رستمی مریم آباد
باغ های تاریخی : دولت آباد ، خان ، نمیر ، پهلوان پور