استان کردستان

استان کردستان

محیط طبیعی ( موقعیت و وسعت ) :
استان کردستان با مساحتی حدود 235 ،28 کیلومتر مربع در غرب ایران ، در مجاور خاک عراق بین 34 درجه و 44 دقیقه تا 36 درجه و 30 دقیقه عرضی شمالی و 42 درجه و 31 دقیقه تا 48 درجه و 16 دقیقه طولی شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد .
استان کردستان از شمال به استانهای آذربائیجان غربی و زنجان و از مشرق به استان همدان و بخش دیگری از استان زنجان ، از جنوب به استان کرمانشاه و از مغرب به کشور عراق محدود است . مرکز استان کردستان شهر سنندج است .و از شهرهای مهم آن می توان از سقز ، قروه ، بیجار ، مریوان ، بانه ، دیواندره و کامیاران نام برد .

آب و هوا :
کردستان تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستانی کوهستان قرار دارد . بخش وسیعی از استان در شرایط آب و هوائی کوهستانی سرد و مدیترانه ای با باران بهاره قرار دارد . آب و هوای کردستان در تجزیه خاک ، رویش گیاه ، گسترش علف زار ، شرایط مساعد توسعه دیم زار ، مناطق مناسب و معیشت شبانی و گله داری و گسترش جنگل و باغ داری نقشی تعیین کننده دارد .

پیشینه تاریخی :
استان کردستان بخشی از سرزمینی است که تحت حکومت مادها اداره می شد . حدود تاریخی سرزمینهای تابع دولت ماد از شمال با اورارتو ، از غرب با آشور و از جنوب غربی و جنوب با ایلام و سومر ( بابل و آکاد ) محدود بود .
بسیاری از مورخین معتقدند : نخستین اقامتگاه اقوام آریائی در مناطق شرق و غرب دریاچه ارومیه بود ، گروهی در منطقه شرق مستقر شدند و نام سرزمین (آمادای ) بر آن نهادند و گروهی در غرب دریاچه ارومیه ساکن شدند و آن سرزمین را پارسوا ( پارسوما ) نامیدند . گروه نخستین ، دولت ماد را پدید آورد و گروه دوم پادشاهی نیرومند هخامنشی را ایجاد کرد .

جمعیت کردستان :
بر اساس نتایج سر شماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 جمعیت استان کردستان 1،346،383 نفر بوده است که از این تعداد 42/52% در نقاط شهری و 58/47% در نقاط روستائی سکونت داشته اند . از جمعیت فوق 685،165 نفر مرد و 661،218 نفر زن بوده اند . از جمعیت استان 76/42% در گروه سنی کمتر از 15 سال 6/53% در گروه سنی 64-15 سال و 18/4% در گروه سنی 65 سال و بیشتر قرار داشته اند . از جمعیت استان 90/99% مسلمان هستند .

نژاد:
کردها یکی از شعبه های مشهور نژاد آریائی هستند که از حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح به شمال غربی و شرقی دریای ارومیه مهاجرت نموده اند و محققان در آریایی بودن آنها شکی ندارند . بنا به نوشته مینورسکی طوایف کرد از شرق ایران به سوی غرب ( کردستان ) کوچ کرده و در آنجا مسکن گزیده اند و اسم بومیان نخستین را پاره ای
(کارداکا ) در حوالی دریاچه وان و مجاور طوایف ( سو ) دانسته اند و دسته دیگر آنان را ( کوردویین ) گفته اند که همه بر مبنای کارداکا شکل گرفته و فرقی بین دو واژه کورد و کارد نیست .

زبان :
مردم کردستان به زبان کردی سخن می گویند . کردی زبانی است که در ایران ، عراق ، ترکیه ، قفقاز و سوریه به آن صحبت می کنند و از شاخه گویش های غربی زبانهای ایرانی محسوب میشود . گویشهای ایرانی غربی به دو گروه شمالی و جنوبی تقسیم شده اند که فارسی نوین و پهلوی ساسانی جزوه گروه جنوبی و پهلوی اشکانی و کردی در گروه شمالی آن قرار دارند .

مذهب :
دین کردها چه قبل از اسلام و چه در دوره اسلامی با دین سایر اقوام ایرانی مشترک بوده و هست . امروزه دین رسمی کردها اسلام است و بیشتر مردم تابع و پیرو عقیده اجتهاد امام محمد شافعی و بقیه نیز پیرو مذهب شیعه هستند . شمار اندکی نیز مذاهب حنفی ، مالکی یا حنبلی را اختیار نموده اند و برخی دیگر زیر پوشش بدعت های دینی یا نامهای اهل حق ، یزیدی ، صارمی شبک ، بجوران و کاکی و با حفظ آداب و مناسک و معتقدات دین کهن ایران باستان زردشتی همچنان به حیاط دینی خود با التقاطی از اسلام ادامه می دهند .

آثار تاریخی :
مساجد : مسجد اویهنگ ، مسجد جامع تورجان ، مسجد خسروآباد گروس ، مسجد خورشید لقا خانم ، مسجد دارالاحسان ، مسجد دارالامان ، مسجد دومناره ، مسجد رشید قلعه بیگی ، مسجد و تکیه عبدالله بیگ ، مسجد قوله ، مسجد ملا احمد قیامتی ، مسجد میرزا فرج الله ، مسجد و قرآن نگل ، مسجد وزیر ، مسجد وکیل
امامزاده ها : بقعه باباگرگر ، پیر عمر ، پیر محمد ، طاقه گوره ، عقیل ، هاجره خاتون
مقابر بزرگان : بقعه پیر خضر ، شرف الملک ، شیخ محمد باقر ، شیدای نازار ، شیخ نجم الدین
بازار : بازار قدیمی سنندج ، سر تپوله سنندج ، بیجار ، بازار قدیمی سقز
حمام ها : پاشاخان ، حسن آباد ، حمام خان ، خدری ، شجاع لشکر ، حمام شیشه ، صلاحی ، عبدالخالق ، عمارت آصف ، عمارت مشیر دیوان ، عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام ، عمارت وکیل ، قصلان ، منزل معمار باشی ، وکیل الملک
پل ها : پل شیخ ( قلیچیان ) ، صلوات آباد ، فرهاد آباد ، قجور ، قشلاق ، گاران
برجها و کاروانسراها : برج اشقون بابا ، اوچ گنبد خان ، برج ینگی ارخ ، کاروانسرای بانه ، کاروانسرای سقز
بافتهای قدیمی شهری و روستائی : اورامان ، پالنگان ، بافت قدیمی شهر حسن آباد یاسکوند ، خسرو آباد گروس ، روستای درکی ، بافت قدیمی شهر سقز ، بافت قدیمی شهر سنندج ، روستای صلوات آباد ، روستای نگل
خانه های تاریخی : عمارت آصف دیوان ، عمارت و باغ آیت الله مردوخ ، خانه آیت الله شیخ محمد مردوخ کردستانی ، عمارت احمد زاده ، عمارت امجد الاشراف ، سرهمگ آزموده اردلان ، شیخ محمد باقر غیاثی ، خانه گله داری ، خانه مجتهدی ، مشیر دیوان ، خانه معمار باشی ، عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام ، ملک التجار ، وکیل الملک
قلعه ها : پالنگان ، چنگیز قلعه ، قلعه حسن آباد ، قلعه سنندج ، قم چقای ، قلعه مریوان
باغ ها : باغ امیریه ، باغ امانیه ، چهارباغ ها ، چهار باغ خسروآباد
سایر آثار : نقش برجسته و سنگ نبشته اورامان ، نقش برجسته آبیدر ، آثار صخره ای فرهاد تاش وینسار ، بنچاق اورامان