استان یزد سال تاسیس: 1348

نام استان: یزد

مرکز استان: یزد

مساحت: 76469  کیلومترمربع

جمعیت: 1138553 نفر (سرشماری 95)

تعداد شهرستان ها: 10

سال تاسیس: 1348

اطلاعات جغرافیایی

استان یزد در قسمت مرکزی فلات ایران قرار دارد و از سمت شمال شرقی به استان خراسان، از شمال و غرب به استان اصفهان، از جنوب شرقی به استان کرمان و از جنوب غربی به استان فارس محدود می شود.

سطح ارتفاع از حدود 666 متر از سطح دریا (کویر ریگ زرین) تا 4075 متر (قله شیرکوه) تغییر می کند و در برگیرنده نامناسب‌ترین عوامل طبیعی غالب بر فلات مرکزی ایران است. شهرستان یزد در دره‌ای خشک و وسیع بین کوه‌های شیرکوه و خرانق، واقع شده‌است.

مقدار متوسط بارندگی سالانه بین 50 تا 100 میلیمتر بوده و نوسان درجه حرارت در زمستان و تابستان و حتی در شب و روز بسیار زیاد است.

اطلاعات تاریخی و فرهنگی

نام یزد لغتی است برگرفته از یزدان و ایزد به معنی پاک و مقدس و فرخنده و مبارک و شاید برایتان جالب باشه که بدانید یزد، اولین شهر خشتی دنیا است. این شهر، شهر بادگیرهای زیباست، شهر دوچرخه ها و قنات ها و شیرینی ها و شهری مقلب به دارالعباده.

استان یزد سرزمینی با قدمت زیاد و پیشینه تاریخی قابل توجه بوده و در میان ایالت های قدیمی اصفهان، پارس، کرمان و خراسان واقع بوده است. این منطقه از گذرگاه های مهم در تاریخ محسوب می شد.

شواهد باقی مانده حاکی از قدمت طولانی آبادی نشینی در این منطقه است. از آثار به جای مانده از گذاشتگان و میراث تاریخی آن ها در دوره های قدیمی می توان به نشانه هایی از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و برج و بارو و کهن دژهای بزرگ و عظیم و زندان اسکندر و پناهگاه های متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهایی بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده ها و مزارها و کهن دژ قدیمی ترین بنای خشتی دنیا، قنات زارچ با سابقه ای بالغ بر 3000 سال و… اشاره کرد که نشانگر فرهنگ و تمدن مردم یزد است.

این استان به دلیل واقع شدن در قسمت مرکزی ایران و دور بودن از مرزها، از درگیری ها و جنگ های سیاسی ایران تا حد زیادی ایمن بوده و از طرفی صعب العبور بودن راه ها، کمبود منابع آبی و غیره، مانع از تسخیر آن توسط بسیاری از حکومت های این منطقه در طول تاریخ شده و بنابراین این شهر یکی از امن ترین شهرهای ایران محسوب می شده است.

برخی از جغرافی دانان، تاریخ ساخت یزد را به دوران یزدگرد اول ساسانی نسبت می‌دهند که وجه تسمیه یزد را نیز در ارتباط با نام وی و واژه “یزش” به معنی ستایش و نیایش می دانند. سپس اتابکان یزد نزدیک به 140 سال بر این خطه حکومت کردند. سلسله اتابکان یزد در سال 718 به دست امیر مبارزالدین سرنگون شد و آخرین امیر سلسله اتابکان حاجی شاه فرزند یوسف شاه خلع گردید.

در زمان حکومت سلطان قطب الدین، چنگیزخان مغول به ایران حمله کرد. وی سلطه مغولان را پذیرفت و جانشینانش به عنوان دست نشاندگان مغولان در یزد ابقا شدند و با کفایت و زیرکی یزد را از خشم مغولان مصون داشتند.

مردم یزد به زبان فارسی رایج با لهجه یزدی و زرتشتیان ساکن در این استان در میان خود به زبان بهدینی (گَورونی یا دری زرتشتی) سخن می‌گویند.

علاوه بر مسلمانان، زرتشتیان نیز‌ طبق‌ آئین‌ زرتشت‌، مراسم‌ ویژه‌ای‌ را در روزهای‌ معینی‌ از سال‌ برگزار می‌كنند، كه‌ برای افراد مسلمان‌ و پیروان‌ سایر ادیان‌ جالب‌ توجه‌ و دیدنی‌ است‌.

از غذاهای سنتی و محلی یزد می توان آش آلو یزدی، آش آبغوره، آش ماش، قیمه‌نخود، قلیه کدو، کوفته لپه، تماته بادمجان و آش انار را نام برد.

اطلاعات زیست محیطی

بخش بزرگی از مساحت استان را کویرهای مختلف پوشانده است. در استان یزد به دلیل وجود شن های روان و تپه های شنی وزش باد اهمیت خاصی دارد. سرعت باد به صورت طوفان های شنی می‌تواند تا 90 کیلومتر در ساعت برسد و حتی سرعت 120 کیلومتر در ساعت نیز به ثبت رسیده است.

محدوده وسیعی از استان یزد زیر پوشش اقلیم های خشک و فراخشک قرار گرفته است.

دور بودن استان از سفره آب های زیرزمینی، کمی مقدار بارندگی و بالابودن ظرفیت تبخیر، عامل اصلی این خشکی به شمار می‌آید.

در استان‌ دو رشته‌ كوه‌ متمایز از هم‌ وجود دارد. اولی‌ بخشی‌ از كوه هایی‌ است‌ كه‌درجهت‌ شمال‌ غربی‌ به جنوب‌ شرقی‌ از مركز ایران‌ عبور می‌كنند و به‌ كوه های‌ مركزی‌ ایران‌ معروف‌ هستند و دومی‌ شامل‌رشته‌ كوه هایی‌ است‌ كه‌ در مناطق‌ مركزی‌، شمالی‌ و شرقی‌ استان‌ قرار دارند.

شیركوه‌ كه‌ ‌قسمت‌های‌ مركزی‌ استان‌ را از بخش‌ غربی‌ آن‌ (چاله‌ ابرقو) جدا می‌كند، همواره‌ پوشیده‌ ‌ از برف‌ و یخ‌ بوده و در تامین‌ آب‌ شهرهای‌ یزد، تفت‌ و مهریز نقش‌ پررنگی دارد.

برخی از گونه های خاص کشور چون یوزپلنگ آسیایی در زیستگاه های استان وجود دارد. جمعیت این گونه در تمام دنیا محدود شده به 3 یا 4 استان در ایران که عمدتا زیستگاه های این گونه در شهرستان اردکان، بافق و مهریز است. جمعیت هوبره در کشور و دنیا با کاهش جدی رو به رو بوده که به دلیل زادآوری در استان از وضعیت نسبتا مطلوب برخوردار است که به نماد حیات وحش یزد معروف شده است.

از دیگر گونه های دارای ارزش حفاظتی استان چون پلنگ، کاراکال، گربه شنی، آهو، گربه پالاس، شاه روباه، روباه شنی، جبیر، گورخر و پرندگانی همچون بالابان و غیره را می توان نام برد. مراتع استان یزد هر چند به لحاظ پوشش گیاهی عمدتا در رده متوسط و ضعیف قرار دارند، لیكن نقش مهمی در حفظ خاک دارند.

مهم ترین گونه های موجود در مراتع استان درمنه دشتی، قیچ، گون و علف می باشد كه دارای خواص دارویی و صنعتی هستند.

مساحت جنگل های استان كم ولی در نوع خود شاخص اند، گونه های جنگلی مثل سنو، بنه، ارس و نیز تاغزارها دست كاشت از ارزش بالای طبیعی برخودار هستند. درختان كهن سال استان یزد نیز در نوع خود به لحاظ  قدمت كم نظیر و ارزشمندند.

علاوه بر فقر منابع آبی، پوشش گیاهی، محدودیت های جغرافیایی و اقلیمی اسـتان، با افـزایش سریع جمعیت، رشد پدیده شهر نشینی و گرایش به صنعت، مرکز استان با مشکلات شهرهای بزرگ مواجه شده است که مسلما ادامه این روند مشکلات موجود را در آینده بسـیار بغـرنج و پیچیده تر خواهد کرد.

جاذبه های گردشگری

• تنها آب انبار شش بادگیری جهان
• تنها کاروانسرای دایره ای ایران
• بلندترین مناره‌های جهان در مسجد جامع یزد
• دخمه مانکجی
• دخمه چم تفت
• دخمه شریف آباد
• خانه لاری ها
• باغ دولت آباد
• مسجد میرچخماق
• آتشکده یزد
• عمارت خانه پدری یزد
• موزه قصر آیینه و روشنایی
• کنیسه ملا آقا بابا
• قلعه خویدک

مشاهیر

• دکتر سید محمد خاتمی
• محمدعلی اسلامی ندوشن
• وحشی بافقی
• میبدی یزدی
• شهید صدوقی
• فرخی یزدی
• مهدی آذری یزدی
• دکتر علی محمد کاردان
• دکتر علی اصغر دادبه
• دکتر رضا داوری اردکانی

صنایع دستی

• قالی
• قالیچه
• گلیم
• مخمل
• زری
• چادر شب
• مرس ریزه جیم
• قناویز
• اجرامی
• شمد
• ترمه

آداب و رسوم

• نخل برداری
• کتل بستن
• پاانداز
• پختن آش شولی در شب یلدا
• کلوخ اندازی
• کیسه دوزی
• کوزه شکستن در شب چهارشنبه سوری