استان سیستان و بلوچستان
اطلاعات آماری
نام استان: سیستان و بلوچستان
مرکز استان: زاهدان
مساحت: 180726 کیلومتر مربع
جمعیت: 2775014 نفر
تعداد شهرستان ها: 20
سال تاسیس:
اطلاعات جغرافیایی
سیستان و بلوچستان دومین استان پهناور کشور در جنوب شرقی ایران واقع است. این استان با حدود 180726 کیلومتر مربع وسعت کمابیش اندازه کشور سوریه بزرگی دارد و بیش از 11 درصد وسعت ایران را در بر می‌گیرد.
استان سیستان و بلوچستان از شمال به استان خراسان جنوبی و کشور افغانستان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب به دریای عمان و از مغرب به استان‌های کرمان و هرمزگان محدود می‌شود.
سیستان و بلوچستان 1100 کیلومتر مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان و 300 کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد و تنها استان ایران است که با پاکستان مرز مشترک دارد.
زاهدان مرکز این استان است. این استان با قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بین 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 58 درجه و 50 دقیقه تا 63 درجه و 21 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ، از نظر جمعیتی از کم‌تراکم‌ترین استان‌های کشور است.
این استان بر اساس آخرین تغییرات شامل 20 شهرستان است که شامل زاهدان، زابل، زهک، نیمروز، هامون، هیرمند، میرجاوه، ایرانشهر، چابهار، خاش، دلگان، زابلی (مهرستان)، سراوان، سرباز، سیب سوران، فنوج، قصرقند، کنارک، نیک شهر و بمپور است. همچنین این استان پهناور از 43 بخش و 36 شهر تشکیل گردیده‌است.
اطلاعات تاریخی و فرهنگی
وجود آثار تاریخی کهن مانند سنگ نگاره‌های مربوط دوران شکار و پیش از به وجود آمدن زبان در اطراف تپه سنگی شهر سراوان، نشان از سابقه طولانی سکونت بشر در این منطقه دارند.
بر اساس برخی روایت‌ها نام سیستان تغییریافته سجستان یا سکستان است که به معنی سرزمین سکاها بوده است. بعداز هجوم سکاها به این منطقه نام قبلی زرنج یا زرنگ به سکستان تغییر یافت. سکاها قومی بودند که حدود 2500 سال قبل از میلاد به اطراف رودخانه هیرمند مهاجرت کردند.
این سرزمین در شاهنامه فردوسی به عنوان محل تولد رستم معرفی شده است. سیستان و بلوچستان از دو ناحیه سیستان (زاهدان و شهرهای شمال استان) و بلوچستان امروزی (ایرانشهر تا چابهار) تشکیل شده‌است.
بخشی از سیستان در افغانستان امروزی است که قبلا جزو ایران بوده‌است (ادامه رود هیرمند و بخش اعظم آن در افغانستان است) و بخشی دیگر در شهرستان زابل قرار دارد. بلوچ‌ها (مکاها) قومی دیگر بودند با فرهنگ متفاوت از سکاها در مکران ساکن بودند. که بعدها مکران به بلوچستان تغییر نام یافت.
سرزمین اساطیری سیستان که قسمت شمالی استان را در بر می‌گیرد، در کتاب اوستا، یازدهمین سرزمینی است که اهورامزدا آفریده است. تاریخ نگاران سیستان را به گرشاسب، یکی از نوادگان کیومرث نسبت داده‌اند. نیمروز، نام دیگر سیستان است.
همچنین بنای بیشتر شهرهای سیستان را به پهلوانان اسطوره‌ای ایران چون زال، سام و رستم نسبت داده‌اند. زمانی سیستان جزو متعلقات دولت ساسانی به‌شمار می‌آمد که به دست اردشیر بابکان فتح شد و در سال 23 هجری قمری، مسلمانان عرب این سرزمین را فتح کردند.
اولین فرمانروای معروف ایرانی این سرزمین بعد از اسلام، یعقوب لیث صفاری بود. همچنین یعقوب لیث صفاری پس از شکست اعراب زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی کشور اعلام کرد بعد از صفاریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان نیز هر یک، مدتی در این سرزمین فرمان رانده‌اند.
سرزمین سیستان دارای مکان‌های باستانی و دیدنی فراوانیست مانند کوه خواجه که نام دیگر آن به زبان پهلوی (اوشیدا) است و به معنای کوه ابدی است.
این کوه تنها بلندی دشت سیستان است و مورد تقدس زرتشتیان هم قرار دارد زیرا آنان بر این باورند که پیامبر دین زرتشت از آن جا ظهور می‌کند. کوه خواجه از سه سلسله زمانی از اشکانیان ساسانیان و حکومت‌های اسلامی بعد از آن در خود آثاری به جا دارد.
سرزمین مکران که یونانی‌ها آن را گدروزیا نامیده‌اند. در زمان قدیم در سرزمین مکران باتلاق بسیار وجود داشت و اراینا یا ایرینا در زبان سانسکریت به معنی باتلاق است و برخی معتقدند از ترکیب این کلمه با کلمه مکا، کلمه‌ای پدید آمد که به مرور زمان به مکران تبدیل شد.
در فرهنگ معین درباره قوم بلوج آمده‌است: قومی صحرانشین و مقیم مکران، طوایف خارجی در آن ناحیه نسبتا نفوذ نکرده و ایشان در برابر بیگانگان مقاومت نموده‌اند.
آنان زبان خاص خود را دارند که به مکرانی معروف است در تپه‌های مکران آثاری به دست آمده‌است که تاریخ این سرزمین را به سه هزار سال پیش از میلاد می‌رساند.
در زمان خلافت خلیفه دوم، این سرزمین به وسیله عرب‌ها فتح و یکی از سرداران عرب به عنوان حاکم آن منصوب شد، ولی در اثر مخالفت‌ها و جنگ‌های مردم مکران با وی، سرانجام این سرزمین را ترک کرد در سال 304 هجری قمری، سرزمین مکران به وسیله دیلمیان فتح گردید.
در زمان حکومت سلجوقیان در کرمان، منطقه مکران نیز توسط آنها اشغال و تابع کرمان شد بعد از حکومت نادر، مکران اسما جزو ایران بود، اما حکومت مرکزی تسلط کاملی بر آن نداشت.
از زمان ساسانیان به بعد مکران در حکومت‌های بسیاری جزیی از ایران محسوب می‌شد تا اینکه با دخالت بریتانیا در قرن نوزدهم میلادی نام مکران به بلوچستان تغییر پیدا کرد و عملا به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد.
از این به بعد بلوچستان امروزی (مکران) مانند سایر ایالت‌ها و ولایت‌های کشور حکومت خانی داشت تا در سال 1307 هجری شمسی پس از شکست دوست‌محمدخان بارکزایی آخرین حاکم بلوچستان قدرت حکومت مرکزی در این بخش کشور تثبیت شد.
مردم استان سیستان و بلوچستان از قومیت های سیستانی و بلوچ هستند. که سیستانی ها به زبان فارسی با لحجه سیستانی حرف میزنند و پیرو دین اسلام و مذهب تشیع هستند و بلوچ ها به گویش بلوچی صحبت می‌کنند و پیرو اسلام و مذهب تسنن هستند.
در دوران قاجار استان فعلی و بخش‌هایی از مناطق در خراسان جنوبی، کرمان و هرمزگان به عنوان ایالات سیستان شناخته می‌شد. در سال 1307 مناطق به 4 بخش در قسمت جنوبی خراسان، کرمان، هرمزگان و استان کنونی سیستان و بلوچستان تقسیم شدند.
ده سال بعد از تبدیل واژه ایالت به استان یعنی در سال 1326 حوزه سیستان تحت نام فرمانداری کل سیستان به مرکزیت زاهدان و 3 فرمانداری تحت تابعه بود.
استان سیستان و بلوچستان با داشتن موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی و دارا بودن کشاورزی و باغبانی (به ویژه میوه‌های استوایی و گرمسیری) و همچنین جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی و نیز صنعت در حال رشد از توانایی و ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای توسعه و آبادانی برخوردار است.
همچنین این استان به علت قرار گرفتن در کمربند فلززائی معدنی که از اروپا شروع و پس از گذشت از میناب و ارتفاعات جازموریان به سمت خاش و زاهدان ادامه می یابد، از منابع غنی معدنی در زمینه کانی های فلزی و غیرفلزی است.
اطلاعات زیست محیطی
این استان بیشتر آب و هوای گرم و خشک دارد اما در عین حال از تنوع آب و هوایی و اقلیمی ویژه‌ای برخوردار است و مناطق کوهستانی، جنگلی و باتلاقی نیز در این استان پهناور به چشم می‌خورد. شمال استان، بر آمده از آبرفت های رودخانه هیرمند، که بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جهان در مواقع پرآبی را در خویش جای داده‌است.
کوه خواجه تنها پشته بلندی می‌باشد که در شمال استان خود نمایی نموده و نزد اهالی از قداستی خاص برخوردار است. دشت سیستان که در گروه اقلیم بیابانی میانه قرار دارد، بارشی کمتر از 65 میلی‌متر را در سال دریافت می‌کند و میزان تبخیر در آن به بیش از 5000 میلی‌متر می‌رسد.
این شرایط در مجموع باعث خشکی فیزیکی شدید محیط بوده و در سال‌هایی که میزان ورودی آب رودخانه هیرمند کاهش می‌یابد، خشکسالی‌های مخرب توسعه پیدا می‌کند. شریان حیاتی منطقه یعنی هیرمند نوسانات سالیانه قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. وزش بادهای 120 روزه که از اواخر بهار تا پایان تابستان می‌وزد در تشدید نیاز و خشکی محیط مؤثر است.
این استان طبیعتی کوهستانی دارد. مناطق جنوبی بلوچستان (مکران) با توجه به مجاورت با دریای عمان و وجود بادهای موسمی اقلیم متفاوتی دارند. بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصه‌‌های اساسی اقلیم منطقه است. با توجه به پایین بودن بارش و عدم وجود منابع برفی کوهستانی اکثر جریانات رودخانه‌ای، موقتی و فصلی بوده و در بخش وسیعی از بلوچستان منابع محدود آب‌های زیر زمینی تنها امکانات تامین آب به‌شمار می‌آیند.
وجود مخروط آتشفشانی تفتان با 3941 متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزی، شرایط اقلیمی متنوع و جالبی را فراهم آورده‌است. در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان گفت مناطق ایرانشهر، زابل و باهوکلات، آب و هوای بیابانی و مناطق زاهدان، خاش، سراوان و چابهار، آب و هوای نیمه بیابانی و ناحیه کوهستانی بم پشت در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف مشرق تا کوه‌های بشاگرد، آب و هوای نیمه بیابانی معتدل دارند.
اقلیم مشرق ارتفاعات و فلات های مرتفع و کم وسعت میان آن، نیمه بیابانی با زمستان های سرد است.
زاهدان سردترین و ایرانشهر گرمترین شهرهای استان است. در نواحی جنوبی و ساحلی استان یعنی تا شعاع حدود 150 کیلومتری از ساحل دریا در زمستان درجه حرارت شب و روز بین 10-25 درجه سانتیگراد متغیر بوده و این ویژگی همراه با رطوبت نسبی 50-95 درصد در طول سال استعداد فراوان تولید محصولات گرمسیری و سبزیجات غیر فصل را فراهم نموده‌است.
همچنین این نوسانات رطوبت و وجود بادهای موسمی همچون بادهای معروف به صد و بیست روزه و باد هفتم یا گاوکش و ریزش جوی و اختلاف دما در طول شبانه روز به استثنای نواحی معتدل سواحل دریای عمان شرایط خاص اقلیمی، پوشش گیاهی و جانوری مناظر بدیعی را به وجود آورده‌است.
با توجه به دوره آماری 1359-1375 میانگین بارش سالیانه استان 139/8 میلی‌متر و میانگین دمای سالیانه 22/6 درجه سانتی گراد، است.
سیستان و بلوچستان با وجود مناطق بکر گونه‌های کمیاب و منحصر به فرد نظر جانورشناسان و علاقه‌مندان به طبیعت را به خود جلب کرده‌است. صدها گونه جانوری شامل 340 گونه پرنده، 64 گونه پستاندار و حدود 110 گونه خزنده و دوزیست به همراه صدها گونه ماهیان آب شیرین و شور در این استان گزارش و شناسایی شده‌است.
در حال حاضر گونه‌های جانوری از قبیل خرس سیاه بلوچستان (به بلوچی مم)، پلنگ، گربه شنی، سگ آبی، سنجاب بلوچی، قوچ و میش، کل و بز و جبیر به همراه پستانداران دریایی و پرندگان همچون عقاب، شاهین‌ها، هوبره، پلیکان خاکستری، زاغ بور و تمساح پوزه کوتاه رودخانه سرباز (به بلوچی گاندو)، لاک‌پشت‌های خشکزی و آبزی به همراه بزمجه بنگال هم در گروه خزندگان جانوران حمایت شده استان هستند.
زیستگاه‌های گونه‌های جانوری و گیاهی استان در قالب 11 منطقه حفاظت شده توسط محیطبانان محافظت دایم می‌شود و بیش از یک میلیون و 344 هزار و 375 هکتار معادل 73 درصد از کل مساحت سیستان و بلوچستان منطقه حفاظت شده‌است.
به منظور حفاظت از گونه‌های زیستی جانوری و گیاهی سیستان و بلوچستان طرح مناطق چهارگانه حفاظت شده زیر نظر اداره کل حفاظت محیط زیست استان به اجرا درآمده‌است.
مناطق چهارگانه حفاظت شده‌استان شامل مناطق حفاظت شده جانوری با وسعت بیش از 758 هزار هکتار، مناطق حفاظت شده جنگلی با وسعت 126 هزار و 365 هکتار، مناطق شکار ممنوع با وسعت نزدیک به 460 هزار هکتار و آثار طبیعی ملی با وسعت 10 هکتار می‌شود.
مناطق حفاظت شده گاندو، جنگلی شیله، جنگلی بیرک و جنگلی پوزک، مناطق شکار ممنوع بزمان، بلبل آب نصرت آباد، مک سرخ و پزم، پناهگاه حیات وحش هامون، آثار طبیعی و ملی تفتان و پیرگل خاش 11 منطقه حفاظت شده‌استان را تشکیل می‌دهد.
تمساح پوزه کوتاه، سنجاب بلوچی، خرس سیاه، بز، قوچ، میش، جبیر، آهو و گربه جنگلی از شاخص‌ترین گونه‌های پستانداران و جیرفتی، دراج، زاغ بور، گیلانشاه خالدار، پلیکان خاکستری، بحری، بالابان، هما، عقاب طلایی و عقاب ماهیگیر از مهم‌ترین گونه‌های پرندگان شناسایی شده در مناطق حفاظت شده سیستان و بلوچستان هستند.
تمساح پوزه کوتاه (به بلوچی گاندو) از معدود تمساح‌های در معرض انقراض دنیاست که تنها گونه کمی از ان به جای مانده‌است که در محدوده جنوب بلوچستان و رودخانه سرباز و همچنین در کشور هند یافت می‌شود.
پلنگ ایرانی از راسته گوشتخواران و تیره گربه سانان بزرگ با بدن دراز و باریک، دست‌ها و پاهای قوی، پنجه‌ها و ناخن‌های بزرگ، گوش‌هایی کوتاه و دم دراز است بر اساس شواهد به دست آمده عمده زیستگاه این گربه سان در ارتفاعات منطقه حفاظت شده بیرک در محدوده اطرف شهرستان سراوان است که توسط کارشناسان محیط زیست تصویربرداری شد.
نمادهای استان
شکل پوشش گروه های انسانی ارتباط مستقیمی با شرایط اقلیمی، فرهنگی و قومی هر منطقه دارد. همچنین پوشاک معرف ذوق و هنر، آداب و سنت های جوامع بشری بوده است.
یکی از موضوعاتی که پیش از همه توجه انسان را در بدو ورود به سیستان و بلوچستان جذب می کند، تنوع رنگ در پوشاک است. لباس مردان بلوچ عبارت از پیراهن یقه باز، لباده بلند، دستار سفید، کمربند ضخیم است.
کفش مردها از کفش های مخصوصی است که نوک آن به طرف بالا برگشته است و عقیده دارند که این کفش ها آنها را در راه رفتن چابک کرده و در حرکت موجب زحمت آن ها نمی شود.
لباس زنان بلوچ، پیراهن بلند است و با حجابی کامل بدن را می پوشاند.
زبان بلوچی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال باختری است. این زبان توسط مردم بلوچ ساکن در کشورهای ایران، پاکستان، افغانستان و سایر کشورها گویش می‌شود.
گویش سیستانی یکی از نمادهای این استان است. این گویش هم‌اکنون به صورت عمده در منطقه سیستان ایران، سیستان افغانستان (نیمروز و فراه)، سرخس ایران، ترکمنستان و دشت گرگان جاری می‌باشد.
این گویش خود به دو لهجه سیستانی پشت آبی و شیب آبی تقسیم می‌شود که تفاوت هایی در ضمایر با هم دارند.
جاذبه های گردشگری
- شهر سوخته
- کوه آتشفشانی تفتان
- دریاچه هامون
- کوه خواجه
- قلعه دزک
- گل فشان ناپگ
- شهر باستانی زرنج
- قلعه پرتغالی های چابهار
- قلعه تیس
- قلعه بمپور
- سنگ نگاره های سراون
مشاهیر
- پروفسور کمال سرابندی
- حبیب الله دهمرده
- غلامرضا شیخ نژاد
- ایرج افشار سیستانی
- مزار گلستانه
- نجف لک‌زایی
- علیرضا پودینه ملقب به پیام سیستانی زاده
- امین الله سرابندی
- دکتر حسین سندگل
- غلامعلی رییس الذاکرین
- سیاوش پرواز
- پروفسور حسینعلی شهریاری
- دکتر احمد پیشه ور
صنایع دستی
- سوزن دوزی بلوچی
- سکه دوزی
- سفالگری سیستان و بلوچستان
- زرگری
- قالی بافی
آداب و رسوم
- عیدگاه
- مجلس پرسه
- چانگال بلوچی
- شترسواری
- توطن سواری
- چوب بازی
- چل بازی
- گل گل
اگر مطلب "استان سیستان و بلوچستان" برای شما مفید بوده است با کلیک بر روی آگهی های زیر از ما حمایت کنید و در صورت تمایل برای درج آگهی در صفحه مربوط به: استان سیستان و بلوچستان در وب سایت محشر، با شماره 09123833830 تماس بگیرید و یا واتس آپ پیام بدید
مطلب استان سیستان و بلوچستان را برای دوستان خود ارسال کنید
ارسال استان سیستان و بلوچستان در فیسبوکارسال استان سیستان و بلوچستان در تویتر
ارسال استان سیستان و بلوچستان در واتس آپ
ارسال استان سیستان و بلوچستان در تلگرام
خبرخوان استان سیستان و بلوچستان
