با توجه به سياست استعمار طي سال هاي پيش ازاستقلال، آموزش عالي در اين كشورازاهميت
شايان توجهي برخورداربوده است چراکه يكي ازجمله مهمترين عوامل تثبيت موقعيت استعمار،
آموزش عالي بوده و افرادي كه در اين سيستم پرورش مي يافتند، درخدمت اهداف استعمار در
آمده و يا زمينه حكومت جابرانه آنان را تسهيل مي نمودند.
ساختار آموزشي
جهت ورود به دانشگاهها وموسسات آموزش عالي پاكستان،برخورداري ازمدرك ديپلم
متوسطهIntermediate Certificate و يا (HSC) الزامي است.علاوه بر اين،برخورداري ازمعدل
بسيار بالا شرط ورود به دانشگاههاي ممتاز در رشته هاي مهندسي و پزشكي مي باشد.
نظام تحصيلي در اكثر دانشگاههاي پاكستان بر سيستم تحصيل ساليانه و نيمسالي استوارمي
باشد.درنظ‌ام آموزشي(Carry Over) ارتقاء تحصيلي به‌مقاطع بالاتر آموزشي عليرغم
مردودي در چند درس از دروس سالهاي پيش امكان پذيراست.
مقاطع تحصيلي
1- مقطع(Bachelor) مشتمل بر2سال تحصيل پس ازاحرازديپلم متوسطه ويا4سال تحصيل
پس از گذراندن دوره10ساله آموزش متوسطه (Matriculation) و يا (SSC)
گفتني است که اين دوره آموزشي عمدتا در كالجهاي وابسته به دانشگاهها ارائه
مي گردد.
2-مقطع(Bachelor)مشتمل برآموزش5-4ساله دردانشگاههاي معتبرپس ازديپلم‌متوسطه (Intermediate
Certificate) و يا(HSC)
3-مقطع Masterمشتمل بر2سال تحصيل بصورت آموزشي و تحقيقاتي در رشته هاي مختلف
به شرط گذراندن مقطع Bachelor در دانشگاهها و مراكز آموزش‌عالي معتبر
4- مقطع M.Phil که در قالب آموزش2ساله پس از احراز مدرک تحصيلي Master ارائه مي
گردد.
5- مقطع PhD که درقالب دوره آموزشي3ساله و انجام تحقيقات پس ازمقطع Master ارائه
مي گردد.
6-مقاطع(Doctor of Law (LL.D), Doctor of Science (D.SC),(Doctor of Literature
(D.Litt) در قالب آموزش7-5 ساله پس ازMaster
پذيرش تحصيلي
آزمون ورودي دانشگاه ها توسط سازمان آموزش متوسطه برگزار ميگردد كه دانش آموزاني
كه قصد رفتن به دانشگاه را دارند، از مجوز شركت در آن برخوردار مي باشند.گزينش دانشجويان
براساس نمرات نهايي آنان(از33تا100) صورت مي گيرد.لازم به ذکر است که سيستم ورودي دانشگاه
هاي پاکستان مشابه سيستم كشور انگلستان است.
ارزشيابي مدارك تحصيلي
1- مدرك Bachelor با2سال تحصيل صادره از كليه كالجهاي وابسته به دانشگاه
در صورت برخورداري از دوره 10ساله متوسطه، معادل ديپلم متوسطه
2-مدرك Bachelor با دوتاسه سال تحصيل، صادره از دانشگاهها در صورت برخورداري
ازديپلم متوسطه به عنوان مدرک كارداني ارزشيابي مي گردد.
3- مدرك Bachelor با دوره آموزشي4 تا 5ساله از دانشگاههاي گروه1و2در صورت برخورداري
ازديپلم متوسطه ، تحت عنوان مدرک كارشناسي ارزشيابي‌مي گردد.
4-مدركBachelor با2سال تحصيل‌صادره‌ازدانشگاهها ومدرك Masterدرمجموع تحت عنوان
كارشناسي ارزشيابي مي گردد.
6-مدرك M.Phil با شرط برخورداري از مدرك كارشناسي تحت عنوان كارشناسي ارشد
ارزشيابي مي گردد. براي دارندگان مدارك M.Phil پس از كارشناسي ارشد تنها مدرک
تاييديه دوره صادر مي گردد.
7-مدرك PhD. ازدانشگاهها و مراكز تحقيقاتي گروه1 با شرط برخورداري ازمدرك كارشناسي
ارشد در رشته مربوطه، تحت عنوان دكتري ارزشيابي مي گردد.
8-تحصيل دركالجهاي وابسته به دانشگاه، تحصيلات مكاتبه اي(Correspondence)متفرقه(External
(Evening و خصوصي (Private) قابل ارزشيابي نمي باشد.
9-مدارك آن دسته از دانش آموختگاني كه ط‌ول مدت تحصيل آنان بيش از2برابردوره
هاي رسمي آموزشي است ، ارزشيابي نگرديده و تنها مدرک تاييديه دوره صادر مي گردد.
دانشگاه ها
ازجمله مهمترين دانشگاه هاي پاكستان ميتوان به دانشگاه پنجاب،دانشگاه كراچي،دانشگاه
قائداعظم اسلام آباد،دانشگاه پيشاور،دانشگاه كويته،دانشگاه مهندسي لاهور و پيشاور،دانشگاه
اسامي بهاولپور،دانشگاه آزاد اقبال لاهوري در اسلام آباد و دانشگاه زكريا در ملتان
اشاره نمود.
امکانات آموزشي
کتابخانه هاي دانشگاهي
از جمله مهترين كتابخانه هاي دانشگاهي کشور پاكستان به سبب اهميتي كه از حيث دست
نويس ها و نسخه هاي كهن و نفيس فارسي و عربي دارند، مي توان به موارد ذيل اشاره نمود
:
1-كتابخانه ملي پاكستان دركراچي
2-كتابخانه گنج بخش در راولپندي
3-كتابخانه دانشگاه پيشاور
4-كتابخانه دانشگاه لاهور
5-كتابخانه دانشگاه قائد اعظم
6-كتابخانه گنج بخش؛مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان
7-شوراي ملي كتاب با هدف تشويق عادت به مطالعه و برگزاري نمايشگاه هاي كتاب و كمك
به چاپ و توزيع كتاب
8-كتابخانه دانشگاه پنجاب
زبانهاي بكار گرفته شده دركتب كتابخانه هاي معروف پاكستان از نظر كثرت فارسي،عربي،اردو،
پنجابي،سندي،پشتو،بلوچي،سنسكريت،تركي وانگليسي است.
پژوهش و تحقيقات
تاريخچه
در سال 1974 ميلادي مقارن با تقسيم شبه قاره هند به دو كشور هند و پاكستان، سهم
ناچيزي از مؤسسات تحقيقاتي من جمله دانشگاهها نصيب کشورپاكستان گرديد،اما دولت وقت
كه دريافته بود در هر كشور نوپا ايجاد زيربنايي محكم براي بناي استوار و وسيع تحقيقات،
كليدي است كه درهاي بسته را به روي صنعتي شدن، توليد و توسعه اجتماعي ـ اقتصادي مي
گشايد، نياز شديد به تأسيس مؤسسات، سازمانها و شوراهاي تحقيقاتي را از همان ابتدا احساس
نمود. دولتهاي بعد نيز كوششهاي فراواني به منظور ارتقاء آموزش در علوم،توسعه تحقيقات
علمي و تكنولوژيكي (S&T) و ايجاد تحول درصنعت كشورنمودند. در نتيجه شبكه وسيعي با حدود
400 مؤسسه علمي و فني درهردو بخش دولتي و خصوصي در بسياري ازرشته هاي علوم بشري و درزمينه‌هايي
نظير آموزش،مواد غذايي، كشاورزي، انرژي،منابع آب، صنعت،معادن، ژئوفيزيك،جنگلداري، ماهيگيري،
الكترونيك، تكنولوژي مدرن، سيليكون،علوم هسته‌اي، پزشكي و غيره تأسيس گرديد. در ابتدا،
تنها يك مؤسسه آموزش عالي در كشور وجود داشت (دانشگاه پنجاب) و اين درحاليست که درحال
حاضر،22دانشگاه و7دانشگاه ماهيتا (فني و حرفه اي) در پاكستان فعاليت دارد.علاوه بر
اين، درزمان تقسيم شبه قاره، تنها تعداد اندكي كتابخانه از آن پاكستان گرديد، اما درحال
حاضر بيش از 3000 مؤسسه كتابداري جداي از كتابخانه هاي عمومي و آموزشگاهي در پاكستان
وجود دارد.نخستين گام درحوزه اطلاع رساني پاكستان،درسال1957توسط شوراي تحقيقات علمي،فني
وصنعتي پاكستان باتأسيس مركز دكومانتاسيون علمي و فني پاكستان با عنوان PANSDOC با
بهره گيري ازكمكهاي فني سازمان يونسكو برداشته شد. PANSDOC به پي ريزي شالوده اطلاعات
علمي و فني و تربيت نيروي انساني ماهر و بالقوه اطلاع رساني علوم مبادرت نمود.در اوايل
دهه 70، وزارت علوم و تكنولوژي تأسيس گرديد و همزمان بنياد علوم پاكستان طي قانوني
كه از مجلس گذشت شكل گرفت. به اين ترتيب اداره امور جاري PANSDOC از شوراي تحقيقات
علمي و صنعتي پاكستان به بنياد علوم پاكستان منتقل شده و نام آن ازPANSDOC به مركز
اطلاعات علمي و تكنولوژيك پاكستان) Pakistan Scientific & Technological Information
Center) تغيير يافت. گفتنيست که اين مرکز،درحال حاضر علاوه بربرآورده سازي نيازهاي
جاري کشور درزمينه هاي دكومانتاسيون و اطلاع رساني، عهده دار مسووليت برنامه ريزي ارائه
خدمات آتي نيز مي باشد.
شبكه ملي اطلاع رساني
اگر چه سياست ملي اطلاع رساني علمي و فني جداگانه اي در پاكستان وجود ندارد، اما
لازم است اشاره كنيم كه «سياست ملي علوم و تكنولوژي پاكستان» برنامه كار عملي توسعه
درازمدت عوامل بالقوه علم و تكنولوژي ملي را در بر مي گيرد و از اين رو پيمودن گامهائي
با هدف توسعه يك شبه كارآ‌مد اطلاع رساني علوم مهندسي و تكنولوژي را نيز دربرنامه كاري
خود گنجانده است.پيشنهاد ايجاد اين شبكه به منظور برقراري ارتباط با خدمات اطلاع رساني
بين المللي صورت گرفته تا بدين ترتيب اين امكان براي دست اندركاران حوزه تحقيق و توسعه
(S&D) وديگر نهادهاي علاقمند فراهم گردد تا ازدسترسي سريع به دانش موجود در زمينه هاي
مختلف علم و تكنولوژي برخوردار گردند.
مراكز مطالعاتي و تحقيقاتي
ازآنجا كه پاكستان درگذشته به عنوان بخشي ازهند تحت سلطه واستعمار انگلستان بوده
است،به الگو برداري ازبسياري ازموارد و ابعاد اين كشور پس ازتشكيل حكومت مستقل
مبادرت نموده است.درخصوص تحقيقات نيز ميتوان گفت كه الگوي مذكور به بذل توجه مناسب
به امور تحقيقاتي در اين كشور منجرگرديده است.كما اينكه برخي از مراكز تحقيقاتي
وجود دارند كه پيش از استقلال كشور شكل گرفته و برخي ديگر طي سال هاي اوليه
تشكيل كشور ايجاد گرديده اند. در مجموع ميتوان گفت تحقيقات در پاكستان از قدمت
خوبي برخوردار بوده و به اين امر توجه عمده اي تاکيد گرديده است.از نظر تعدد نيز
مراكز و مؤسسات تحقيقاتي پاكستان از رقم بالايي برخوردارمي باشند.از جمله
مهمترين مؤسسات تحقيقاتي-مطالعاتي پاكستان که در فاصله زماني بين سالهاي 1953تا
1986تاسيس گرديده اند ميتوان ازتعداد 23موسسه تحت عناوين مؤسسه تحقيقات استراتژيك
اسلام آباد، مركز مطالعات منطقه اي آفريقا،مركزمطالعات منطقه اي خاورميانه مستقر
در بلوچستان و هيأت علمي زبان اردو مستقر در لاهور و ...نام برد.
