آموزش معلمان
معلميني كه درمدارس پيش دبستاني و دبستان تدريس مي نمايند در
مؤسسات آموزش عالي غير دانشگاهي براي مدت 3 تا 4 سال يا در مقطع دانشگاه براي
مدت 4 تا 5 سال آموزش مي‌بينند. معلمين مدارس متوسطه تكميلي و مقدماتي ( متخصصين )
دروسي را كه مي خواهند تدريس نمايند از طريق دوره هاي دانشگاهي كه 4 يا 5 سال بطول
مي انجامند،فرا مي گيرند. معلمين طبق قرارداد تدريس مي نمايند و از طريق اساتيد
ارشد استخدام مي شوند.
آموزش معلمين پيش دبستاني
در دانشگاه‌ها، آموزش به مربي كودكان، برنامه‌هاي آموزشي به
مولفان و ارائه متغيرهاي آموزش پيش دبستاني صورت مي گيرد اخيراً توجه خاصي به
فراگيري زبان هاي خارجي در همان سنين اوليه مبذول مي گردد.در اين رابطه طرحهاي
آموزشي متعددي هم به كار گرفته مي شود.معلمان پيش دبستاني در گروه دوم قرار مي
گيرند وموظفند 6ساعت در روز كار كنند لازمه آموزش ها وآموخته هاي آنها اين است كه
براي دانش آموزان از لحاظ وسعت علم ودانش به مشابه يك دايره المعارف باشند وعلمشان
منحصر به يك موضوع خاص نگردد. حدود%98 معلمان در مؤسسات پيش دبستاني بلغارستان درجه
كالج يا دانشگاهي دارند و %2 باقيمانده داري تحصيلات متوسطه‌اند (كالج از لحاظ نوع
و سطح علم از دانشگاه پايين‌تر اما كاربردي تر است)مربيان كودكان در هفت دانشگاه و
طي برنامه‌هاي ويژه‌اي آموزش مي‌بينند.و مدرك كارشناسي ارشد مدرسه كالج تربيت
معلم به آنها اعطا مي‌شود.
آموزش معلمين مقطع ابتدايي
معلمين مدارس ابتدايي در دانشگاه Kiiment Ohridski شهر صوفيا،
دانشگاه Saints Eyril و دانشگاه Methodws شهر Valiko Tcrnovo، دانشگاه
Shumen، دانشگاه Stpassi شهر Plovdiv و در برخي از آكادميهاي هنر آموزش مي بينند.
اين دوره ها بين چهار تاپنج سال بطول انجاميده و به كسب مدرك حرفه اي معلمي
منتهي مي‌گردند.
نرخ معلمين ابتدايي برخوردار از مدرك آموزشي تدريس
تصدي منصب معلمي يا مربيگري، مطابق با تحصيلات آموزش‌هاي مورد
نظر در مدرسه، مهارتهاي شغلي و مدارك مورد نياز از طريق دستو رالعمل‌هاي شماره دو
وزارت آموزش و علوم (MOS) كه در مجله دولت شماره 69 سال 1994 منتشر شده و طي
سالهاي1994، 1995و1996 اصلاح شده و تنظيم و تعيين و مقررات آن به تصويب رسيد. طبق
اين دستورالعمل‌ها، منصب معلم ابتدايي را آن دسته از معلمان داري تحصيلات
عالي مي‌توانند تصدي كنند كه داراي مدرك تخصصي تعليم و تربيت مدارس ابتدايي باشند.
مدرك لازم بواسطه فارغ التحصيلي از آموزش عالي يا كالج تربيت معلم اخذ مي‌شود كه از
سوي مو سسات آموزشي بلغارستان به موجب ماده 2 قانون آموزش عالي اعطا مي‌شود و يا از
سوي مؤسساتي كه به مؤسسات فوق الحاق شده اند. به موجب ماده 5 بند3 از
دستورالعمل‌هاي شماره 2 اعطا مي‌شود.
معلمان پايه‌هاي ابتدايي مدارس بلغارستان به طور معمول داراي
مهارتهاي بالا و مدرك معلمي هستند. بنا بر داده‌هاي حاصل از بررسي انجام شده
درصد افراد داراي مدرك لازم جهت تدريس در مدارس ابتدايي بر طبق استانداردهاي ملي
بالا‌تر از %98 است.در سالهاي بي دليل بعد از 1990 اين از 96%تا98%در نوسان بوده
است.
معلمان بدون مدرك تدريس در مدارس ابتدايي كمي بيش از يك در صدند
و تنها در سال تحصيلي 95-1994 به حدود دو درصد رسيده اند. در ميان اين معلمان،
معلماني هستند كه داراي تحصيلات عالي يا كالج هستند اما در رشته‌هاي ديگر
تعداد معلمان بدون مدرك در 98-1997 بسيار كم است م تنها به 327 نفر مي رسد اين
معلمان اغلب در مدارس كوچك واقع در محل‌هاي بسيار دور افتاده تدريس مي‌كنند. در
بلغارستان عده‌اي معلم دوره ابتدايي هستند كه واجد شرايط هستند و براي تدريس آموزش
ديده اند، اما بيكارند، اما بخش از آنها تمايل به تدريس در محل‌هاي دور افتاده
نيستندندارند اين امر باعث بكار گيري واستخدام معلماني ميگردد كه از صلاحيت هاي
لازم بي بهره اند.روي هم رفته اين امر جز مشكلات حاد كشور نمي باشد چرا كه مراكز
آموزش عالي و برخي كالج ها همواره به طور ساليانه به آموزش اين گونه معلمان مي
پردازند وبه آنها مدارك لازم را اعطاء مي كنند همچنانكه از اطلاعات بدست آمده بر مي
آيد در صد معلمان با صلاحيت وداراي مدرك بالا ودر مقابل در صد معلماننا كار آمد
وبدون مدرك بسيار پايين است.نياز به گفتن نيست كه چنين وضعيتي شرط لازم براي
استقرار و دستيابي به آموزش وپرورش مؤثر و كار آمد است.معلمان دوره ابتدايي از عظمت
واقتدار مطلوبي برخوردارند.آنها چه از نظر علمي وچه به لحاظ نظري رشد يافته وتعليم
ديده اند.آنها خودشان را به لحاظ بهره مندي از مهارتهاي تر بيتي وآموزشي وتخصص هاي
شغلي شاخص ها مي دانند و در چگونگي جذب شاگردان كوچك به مدرسه،مراقبت وآموزش آنها و
ساز گار سازي فعاليتهاي آموزشي با شرايط سني وويژگي هاي فردي آنها از آگاهي هاي
لازم به خوبي بهره مندند وبر شيوه ها وفنون آموزش بازي وفعاليتها ومهارتهاي جالب
آموزشي وسر گرمي اشراف كاملي دارند دانش‌آموزان ابتدايي، بنابر بررسي‌هاي انجام شده
انگيزه مثبت بالايي براي مطالعه و حضور مشتقانانه در مدرسه دارند و اين به ميزان
زيادي به دليل مهارت‌ها و دانش‌بالاي حرفه‌اي معلمان ابتدايي است. فعاليتهاي آنها
مخصوصا از اين لحاظ مهم است كه شرايط را براي حل مسايل مربوط به آموزش همگاني آماده
و تضمين كند.
نرخ معلمين ابتدايي برخوردار از مدرك دانشگاهي
تعداد معلماني كه در نخستين مرحله از آموزش ابتدايي در دوره
1998-1990 د رس داده‌اند بين 23140 تا 24920 نفر متغيّر بوده است. ميزان مشخصي از
افزايش يا كاهش اين رقم به اندازه 500 –300 نفر طي سالهاي تحصيلي ديگر مشاهده
مي‌شود و اكثر سالهاي تحصيلي خصوصيتشان اين است كه داراي افزايش هستند ولي سالهاي
93-1992 و98-1997با كاهش همراه بودند. كاهش تعداد معلمان در سال گذشته تحصيلي
(98-1997) كه در حدود 1108نفر بوده است قابل تامل است – و اين امر عمدتا به خاطر
تصويب شده به كاهش تعداد دانش‌آموزان به دلايل جمعيت شناختي بوده است–تعداد
دانش‌آموزان 7295به ميزان نفر در همان سال تحصيلي كاهش يافته است. دليل ديگر اين
امر مربوط مي شود به اقدامات وزارت آموزش و علوم و شهرداري‌ها كه در جهت بهينه سازي
و باز سازي شبكه آموزشي كشور از طريق افزايش موفقيت و باز دهي كلاسها و با تحليل
شرايط و دورنماي مدارس در شهرهاي كوچك و روستاها صورت گرفته است. اين امر طبعاً
مستلزم اخراج برخي از معلمان به ميزان %5-4 در اين دوره بوده است.طي سال تحصيلي
94-1993 افزايش تعداد دانش‌آموزان تقريبا 102200 نفربوده است. زيرا پايه چهارم از
مدرسه راهنمايي به دبستان منتقل شد يعني از مرحله دوم به مرحله اول آموزش پايه. با
اين حا ل در همان سال تعداد معلمان تنها 500 نفرافزايش يافت كه به بهبود نسبت
دانش‌آموز- معلم و بازدهي كامل كلاسها انجاميد.به طوركلي، ثبات خاصي درتعداد معلمان
وجود دارد كه حاكي از بهبود كيفيت آموزش ابتدايي است.
نسبت مرد و زن معلمين ابتدايي
بخش غالب معلمان ابتدايي زن هستند - % 28/86 در سال تحصيلي
91-1990 و %63/89 در 98-1997. گرايش به سمت كاهش بيشتر مردان و افزايش زنان وجود
دارد. د ر98-1997 مردان %37/10 تعداد كل معلمان ابتدايي بودند. اختصاص اين شغل به
زنان ءمخبصوصاً در اين پايه‌ها نشانگر وخامت امراست. گرايش به كاهش مردان در ميان
معلمان ابتدايي در نسبت تعداد مرد – زن شديدا بارز است. در 91-1990 در مقابل هر
معلم مرد 29/6 معلم زن قرار داشت. و در برابر يك زن 16/0 مرد قرار داشت. در سالهاي
بعد اين نسبت 13/0 مردان نسبت به زنان در 95-1994 و8/7 زن به يك مرد در 95-1994 و
در 98-1997، 12/0 مرددر برابر يك زن و به عبارتي 65/8 زن در برابر معلم مرد بود.با
لحاظ كردن نقش معلمان از هر دو جنس برا ي آموزش و رشد دانش‌آموزان در تحصيلات
ابتدايي بايد گفت گرايش به سمت جذب واستخدام معلمان زن در يك چنين سطح بالايي در
مدارس ابتدايي نمي تواند يك فرايند مثبت ومفيدي باشد در سطوح بعدي تحصيلات(راهنمايي
به بعد) نسبت زن- مرد در ميان معلمان كمي بهتر است، اما حتي در اين مقطع نيز غلبه
تعداد زنان بر مردان در شغل معلمي بسياز زياد است.
آموزش معلمين مقطع متوسطه
معلمين مقطع متوسطه، مدرك حرفه اي معلمي را پس از چهار يا پنج
سال تحصيل در متوسطه تكميلي(در دانشگاه يا بعضي از آكادميهاي هنر )، پس از
مدت زماني كه آنها آموزش ويژه معلمي را گذراندند، كسب مي نمايند.
گواهينامه هاي آموزشي
معلمان مشغول به تدريس در نخستين مرحله تحصيلات ابتدايي را
مي‌توان به سه گروه براساس مداركشان تقسيم كرد:
معلمان داراي تحصيلات عالي فارغ التحصيل از دانشگاه با مدت
تحصيل متفاوت (5-4 سال) تا 1995 كه مصوبه آموزش عالي اجرا شد و درجه كارشناسي ارشد
را به رسميت شناخت:
معلمان داراي تحصيلات عالي فارغ التحصيل پس از 1995 –با مدت
تحصيل چهار سال با مدرک كارشناسي و مدت تحصيل 5 سال با مدرك كارشناسي ارشد.
معلمان فارغ التحصيل مؤسسه تربيت معلم شبه –عالي داراي مدت
تحصيل 3-2 سال
معلمان فارغ التحصيل از تربيت معلم ويژه دوره متوسط كه در مراكز
عالي تربيت معلم در دوره 68-1948 تحصيل كردند و دوره تخصصي ويژه ايي را براي تدريس
در مدارس گذراندند. گفتني است که معلمان متعلق به اين گروه درطي ساليان اخير به سن
بازنشستگي رسيدند وباز نشسته شدند
معلمان برخوردار ازحداقل مدرك دانشگاهي شامل معلماني مي گردد
كه جزء دو دسته اول فوق الذكر هستند، زيرا مدركشان را با تحصيلات عالي گرفته اند و
يكي از سه سطح آن يعني كارشناسي ارشد،كارشناسي و با تخصصي را دارا مي باشند
معلمان برخوردار از حداقل مدرك دانشگاهي در بخش اعظم مدارس
ابتدايي حضور دارند.تعداد آنها از 18420 نفر در 91-1990 (%18/76) به 23509نفر در
98-1997 (%73/98) افزايش يافت که با توجه به آن،تعداد معلمان به 5000 نفر يا
معادل53/22%بالغ گرديد. طي سال 1998 در مدارس ابتدايي تنها 300 معلم بدون مدرك
دانشگاهي مشغول بودند كه معدل 27% را كل معلمان ابتدايي مي شد. افزايش قابل توجه
تعداد نسبي معلمان داراي مدارك بالاي دانشگاهي در اين دوره عمدتاً به دليل تحصيلات
دانشگاهي سازماندهي شده و كيفيت مطلوب آن بوده كه بسياري از معلمان جوان ابتدايي
آنها را پشت سر نهادند ودر مدارس ابتدايي مشغول به كار شدند در بلغارستان 6 دانشگاه
هست كه معلم ابتدايي تربيت مي‌كند و در جاهاي زير واقع است:سوفيا- دانشكده معلمان
كودكستان و ابتدايي در دانشگاه سوفيا، دانشگاه جنوب غربي بلاگو و گرا، پلووديو،
روسه، شومن و وليكو تورنووو. متخصصاني كه از اين مراكز با درجات كارشناسي و
كارشناسي ارشد فارغ التحصيل مي‌شوند پست هاي خالي را در آموزش ابتدايي هر سال پر
مي‌كنند و اين امر طبعاً افزايش قابل توجه تعداد معلمان داراي مدرك دانشگاهي را در
پي دارد هم‌زمان تعداد معلمان بدون مدرك دانشگاهي در حال كاهش شديد است، چرا كه
معلمان و اجد شرايط داراي تحصيلات ويژه از نظام آموزش و پرورش به دليل باز نشستگي
خارج مي‌شوند. در گروه اخير معلماني نيز هستند كه اصلاَ تحصيلات مربوط به تعليم و
تربيت ندارند.تحليل داده‌ها نشاندهنده گرايش مثبت قابل توجهي است. در ميان معلمان
ابتدايي، تعداد فارغ التحصيلان و صاحبان مدرك كارشناسي ارشد يا كارشناسي به طور
قابل ملاحظه‌اي در دوره 1998-1990 افزايش يافته است. تعداد معلمان داراي تحصيلات
عالي 91از 4215نفر در سال-1990 (%4/17 كل) به 13456 نفر (%53/56 كل)در سال 98 –
1997 رسيده است. و به عبارتي افزايش حدود %30 است. اين مقدار افزايش سهم نسبتاً
بزرگي از متخصصان آموزش عالي در مدارس ابتدايي را در بر مي گيرد و در 9-8 سال اخير
اين فرايند محقق شده است كه نشاندهنده آمادگي عالي ومطلوب متخصصان جوان براي تدريس
در پايه‌هاي ابتدايي است. روي هم رفته بايد گفت در سالهاي اخير از تعداد
معلمان داراي مدارك دانشگاهي كاسته شده است وتنها معلمان فني وحرفه اي فارغ التحصيل
از كالجهاي تربيت معلم با كاهش تعداد مواجه نشوند.
14205 نفر در 91-1990 (%4/58)، تعداد معلمان داراي مدرك
دانشگاهي به 9603 نفر (%30/40) رسيده است (حدودا %18 كاهش)
اين داده‌ها نشاندهنده اين است كه معلماني داراي شايستگي
بالا در مدارس ابتدايي بلغارستان مشغولند و گرايش به سمت افزايش بيشتر آنها است.
تعداد معلمان متخصص داراي تحصيلات عالي در كشور بالا‌تر بوده
وبه %66 در 1996 و %74 در 1998 بالغ مي شده است زيرا در مدارس راهنمايي و مخصوصا در
دبيرستان و مدارس متوسطه حرفه اي عمدتا معلمان داراي تحصيلات عالي تدريس مي‌كنند.
در پايه‌هاي ابتدايي نيز معلمان داراي تحصيلات كالج تربيت معلم و درجه
آموزشي«متخصصي»نما هاي مثبت مي توان شرايط مطلوب وثمر حق تدريس دارند. با اين
واقعيت‌ها و دور براي تحصيلات با كيفيت بالا در مدارس ابتدايي فراهم كرد و تا آموزش
همگاني كودكان را محقق ساخت.
نرخ معلمين مراکز آموزش شهري و روستايي
بخش اعظم معلمان پايه هاي اول مدارس ابتدايي در شهرها مشغولند و
شهرها هستند كه اغلب دانش‌آموزان را در خود جاي داده اند در91-1990، 14300 معلم از
كل 24177 معلم كشور در شهرها مشغول بودند كه در صدشان به %10/59 كل معلمان مي‌رسيد.
طي سالهاي بعدي، سهم معلمان در شهرها به تدريج افزايش مي‌يابد و در روستاها براي
جبران افزايش فوق معلمان كاهش مي‌يابند.
طي سال 97-1996 معلمان ابتدايي مشغول در مدارس شهري به 16073
نفر رسيدند كه % 60/64 كل تعداد معلمان كشور است و در روستاها به 8847 نفر رسيدند
كه %5/35 كل است. گرايش به سمت افزايش معلمان در شهرها و به تبع آن كاهش معلمان
روستا در سال 1994 نمود بيشتر ي دارد. اين فرايند مربوط به شاخصهاي جمعيت شناختي
–و مخصوصاًميزان تولد و مهاجرت است و بيشتر بر غالب مدارس روستايي تاثير مي‌گذارد.
