تمرکز بر روی مطالعه و مطالعه موفق-فصل چهارم :
روش مطالعه ی متمرکز
Learning / Studyng Successful /
index
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12
13
فصل چهارم
روش مطالعه ی متمرکز
حواس پرتی چیست؟
ما می خواستیم روش صحیح مطالعه ی متمرکز را برای شما توضیح دهیم، دیدیم
که باید ابتدا حواس پرتی را تعریف کنیم.
شاید شما تا به حال خیلی به " حواس پرتی" فکرکرده باشید و بارها از خود
پرسیده باشید که چرا گاهی به هنگام مطالعه حواس آدم پرت می شود؟
ما نمی دانیم که شما برای این سؤال خود چه جوابی پیدا کرده اید اما پاسخ
صحیح این پرسش را به شما می کوییم:
" حواس پرتی چیزی نیست جزتمایل ذاتی ذهن به درگیری و فعالیت."
ذهن شما همواره می خواهد درگیرو مشغول باشد. بنابراین اگرآنچه که اکنون
انجام می-دهید درشما درگیری و مشغولیت ذهنی ایجاد کند، فکرشما دیگر لزومی
احساس نمی کند که به جای دیگر برود و درآنجا درگیرشود. اما اگردرانجام
این کار، درگیری ذهنی ایجاد نشود، ذهن شما شتابان به جایی می رود که خود
را درآنجا مشغول کند. و این همان حواس پرتی است. برای روشن ترشدن موضوع،
مثالی بزنیم:
وقتی دوستتان با شما صحبت می کند، اگربتواند با بیان خود درشما مشغولیت
ذهنی و توجه و علاقمندی ایجاد کند، شما با تمرکزفراوان به تمام حرف هایش
گوش می دهید. اما اگر او نتواند چنین تأثیری درشما بگذارد چون ذهن شما
درگیرنمی شود به سرعت فکردیگری به ذهنتان راه می یابد و شما درحالی که
به مخاطب خود خیره شده اید، دارید به چیز دیگری فکرمی کنید. چیزی که درشما
درگیری ذهنی ایجاد می کند.
ذهن شما مدام به فعالیت نیازمند است و این نیازمندی را هنگامی که شما مشغول
مطالعه کردن هستید، هم دارد. بنابراین اگرآنچه که می خوانید، درشما درگیری
ذهنی ایجاد کند، شما مشتاق و متمرکزپیش می روید. درغیراین صورت چشمتان
خطوط را دنبال می کند و ذهنتان درجایی دیگرمشغول می شود. به عبارت دیگر،
حواستان پرت می شود.
راه چاره
پیش ازهرچیز، باید به خاطرداشته باشید که این شما هستید که باید ذهن خود
را با موضوع مطالعه درگیرکنید.
معمولاً سبک نوشتاری کتاب تلاش می کند که درشما درگیری ذهنی ایجاد کند
اما عمده- ی کاربا خود شماست.
ما اکنون می خواهیم روش مطالعه ی متمرکز را به شما آموزش دهیم، برای آن
که درگیری ذهنی شما پایدار بماند. می خواهیم ذهن شما با جمله جمله ی کتاب
درگیرشود. می- خواهیم که شما یک مطالعه کننده ی فعال باشید. روش های سنتی
مطالعه که شما پیش از این داشته اید، شما را از یک مطالعه ی متمرکزبازمی
دارد و باعث می شود که حواس شما مدام پرت شود.
روش های مطالعه ی متمرکز
" تند خواندن"
راننده ای را درنظربگیرید که با سرعت بسیارکمی مثلاً 20 کیلومتردرساعت
درحرکت است. وقتی سرعت این راننده تا این حد کم است، دیگربه توجه و تمرکزفوق
العاده ای نیاز ندارد و چون ذهن درگیرنمی شود، مدام درجایی دیگرمشغول می
شود. راننده می تواند از داشبورد چیزی بردارد، شیشه را پاک کند، به مناظربیرون
نگاه کند و حتی غرق در تخیل شود. اما وقتی سرعت زیاد شد، خود به خود درگیری
ذهنی بیشترمی شود و ذهن بیشتر به رانندگی متمرکزمی شود و راننده دیگرفرصت
ندارد به چپ و راست نگاه کند و یا مشغولیت های ذهنی دیگری داشته باشد.
اساساً ذهن چنان درگیراست که تمایلی برای درگیرشدن در جای دیگر ندارد.
درمطالعه هم دقیقاً همین حالت وجود دارد. وقتی شما به بهانه ی بهترفهمیدن
بسیارکند پیش می روید و کلمه به کلمه می خوانید، درگیری ذهنی مطلوبی را
ایجاد نمی کنید و ذهن شما که ازاین ساکن بودن کلافه می شود، خود را درجایی
دیگرمشغول می کند و حواستان پرت می شود.
ما نمی گوییم آنقدرتند بخوانید که هیچ چیزنفهمید، بلکه می گوییم سرعت مطالعه
ی خود را تا آنجا افزایش دهید که یک درگیری ذهنی مطلوب ایجاد شود. دراین
سرعت، ذهن متمرکزاست. می بینید که اگرکمی غفلت کنید، سانحه ای رخ می دهد.
حتی اگربتوانید سرعت مطالعه ی خود را به دو برابرافزایش دهید بسیارعالی
است چرا که هم دروقت خود صرفه جویی نموده اید وهم با درگیری ذهنی و تمرکز
بیشتری خوانده اید.
تا می توانید سرعت مطالعه ی خود را افزایش دهید و سریع ترازآنچه که قبلاً
می خوانده اید بخوانید. البته خوب می دانید که این سرعت، نسبی است و درمتون
مختلف مانند رمان، ادبیات، شیمی، فیزیک و . . . متفاوت است. مسلماً شما
متون ساده تررابا سرعت بیشتر می- خوانید. ما می گوییم سرعت خود را با توجه
به سرعت قبلی خود سریع تربخوانید. یکی دیگرازمعایب تند خواندن این است
که شما وقتی آرام و لغت به لغت می خوانید، درک ذهنی کمتری دارید چرا که
ذهن با مفاهیم سروکاردارد نه با کلمات. یادتان باشد مفهوم، همیشه در یک
عبارت است نه یک واژه.
وقتی شما کلمه ی شیررا می خوانید، ذهن نمی داند منظورشیرگاواست یا شیرجنگل
یا شیرآب. اما وقتی جمله ی " شیرآب را بستم" سریعاً خوانده می شود، درک
بهتروسریع تری حاصل می شود.
" مطالعه ی اولیه"
مطالعه ی اولیه همان گرفتن اطلاعات ابتدایی است. درمطالعه ی اولیه قصد
شما کنجکاوکردن ذهن با گرفتن اطلاعات ساده و کم حجم و مقدماتی است.
درمطالعه ی اولیه شما متن را خط به خط نمی خوانید بلکه نگاهی گذرا به متن
می- اندارید ویک سری مفاهیم اولیه را ازمتن می گیرید که مثلاً متن حول
وحوش چه موضوعی است. پس ازآن باید به خود رجوع کنید و ببینید که خودتان
ازپیش چه اطلاعاتی درباره ی موضوع دارید و یا این که ازقبل، ازکسی چیزی
شنیده اید یا مطالعه کرده اید. اطلاعات اولیه خودتان را به اطلاعات اولیه
ی کتاب، در این بررسی اجمالی بیافزایید.
" سؤال کردن"
یادتان باشد که پیش ازمطالعه، با یکی دوسؤال، ذهن خود را هدفدارکنید. وقتی
می- گوییم هنگام مطالعه مدام ازخودتان سؤال کنید، منظورمان این است که
پیش ازمطالعه، در حین مطالعه و پس ازآن، می توانید ازخود بپرسید.
شما معمولاً برای طرح سؤالات ازخود یک سری سؤالات حافظه ای کم ارزش می-
پرسید. مثلاً " بوعلی سینا کی متولد شد؟" ، " جنگ جهانی دوم درچه تاریخی
شروع شد؟ " ، " هیمالیا کجاست؟" و. . . این سؤالات معمول، کم ارزش ترین
سؤالاتی است که شما می- توانید ازخود بپرسید.
درکتاب " روش های مطالعه" نوشته ی " کی پی بالدریج" و ترجمه ی دکترعلی
اکبر سیف به طرح سؤالات هفت گانه ی " گانیه" اشاره شده است. این سؤالات
هفت نوع می- باشد.
طرح این سؤالات بسیارارزشمند ومفید است و فوق العاده درایجاد تمرکزحواس
مؤثر است. ما درزیربه اختصار، این سؤالات هفت گانه را توضیح می دهیم.
سؤالات هفت گانه ی گانیه
1. سؤالات حافظه ای: این سؤالات کم اثرترین و کم اهمیت ترین سؤالات هستند.
این نوع سؤالات صرفاً با یادآوری اطلاعات سروکاردارد. مانند:
کشورهای همسایه ی ایران کدامند؟
بوعلی سینا درچه تاریخی متولد شده است؟
جنگ جهانی اول درچه تاریخی رخ داد؟
2. سؤالات ترجمه ای: این نوع سؤالات، قوی ترو بهترازسؤالات حافظه ای هستند.
این سؤالات تا حدی شبیه به " زبان گردانی" هستند که قبلاً درباره ی آنها
صحبت کردیم.
سؤالات ترجمه ای یعنی بیان یک مفهوم پیچیده یا یک مطلب دشواربه زبان ساده
تر، مانند این که : گشتاوربه زبان ساده یعنی چه؟ ، فرمول انیشتین به زبان
من چه می شود؟ ، افزایش شعاع مولکولی را نسبت به افزایش عدد اتمی روی نمودارچگونه
می توان نشان داد؟
3. سؤالات تفسیری: این سؤالات را سؤالات رابطه ای هم می گویند، که به کشف
و درک روابط میان دو مفهوم می پردازد. این رابطه می تواند تشابه یا تفاوت
باشد. این سؤالات ازسؤالات ترجمه ای کمی بهترند:
سؤالاتی مانند: " تفاوت دندان های گوشتخواران با گیاهخواران چیست؟ " ،
" حافظه از نظرساختارو عملکرد، چه وجه تشابهی با کامپیوتردارد؟" و . .
. ازنوع سؤالات تفسیری هستند.
4. سؤالات کاربردی: جالب ترین نوع سؤالات هستند. این سؤالات همان طورکه
از نامشان برمی آید می خواهند مطالب علمی را به مسائل روزمره ربط دهند
و آن ها را در عمل بسنجند.
مثلاً " چگونه می توان ازاصطکاک ناشی ازکشش اجسام روی زمین کاست؟ " ، "تشویق،
بلافاصله پس ازیک عمل خوب چه نقشی درشکل گیری شخصیت کودک دارد؟ " و . .
.
5. سؤالات تحلیلی: این سؤالات ازچهارنوع بالا بهترند و سؤالات منطقی واستدلالی
نیز خوانده می شوند. دراین نوع ازسؤالات ما قدم های منطقی یک شخص یا تغییروتحول
یک شیء یا وضعیت را ازنقطه ی شروع تا پایان بررسی می کنیم. مثلاً " آنتونی
رابینز روان شناس بنام امروز، چگونه با ناکامی ها، زندگی خود را دگرگون
کرد؟ " یا " هواپیما چگونه به وجود آمد؟ " و . . .
6. سؤالات ترکیبی: این سؤالات که ازسؤالات تحلیلی قوی ترند، به سؤالات
خلاق معروفند. دراین سؤالات ، شما با پهلوی هم قراردادن اطلاعات و ایده
ها و اندیشه های قبلی به طرح اندیشه های نو دست می زنید و آن را به سؤال
می گذارید. مثلاً " تناسب جمعیت و مسکن را در20 سال آینده ی ایران چگونه
پیش بینی می کنید؟ " یا " چه ماده ای می توان به چای افزود تا نوشیدنی
خوش طعم تری شود؟ " و . . .
7. سؤالات ارزش نگاری: این سؤالات قوی ترین سؤالات است. دراین سؤالات،
ما درباره ی مؤلف، نویسنده، مترجم، و متن کتاب داوری می کنیم و نظرخودمان
و روش خودمان را با نظرو روش آن ها مقایسه می کنیم. مثلاً ازخود می پرسیم
ازبین رمان های رومن رولان، نویسنده ی فرانسوی ( جان شیفته، ژان کریستف،
زندگی تولستوی، زندگی بتهوون و . . .) کدام اثر، شخصیت خود رومن رولان
را نشان می دهد؟
باید توجه داشته باشید که این سؤالات را خواننده طرح می کند و از خود سؤال
می کند و به آن ها پاسخ می دهد و هرچه سؤال قوی تر مطرح می شود، تمرکز
و علاقه ی بیشتری هم ایجاد می شود.
براین نکته تأکید می کنیم که خودتان باید سؤال طرح کنید نه این که به چند
سؤال مطرح شده درکتاب پاسخ دهید.
وقتی که خود شما سرال طرح می کنید، بیشتربه پاسخگویی علاقمند می شوید.
البته به سؤالات کتاب هم فکرکنید و به دنبال پاسخگویی به آن ها هم باشید
اما حتماً با توجه به متن، اطلاعات قبلی و نظروایده ی خود سؤالات دیگری
را هم مطرح کنید.
" نوشتن"
هنگام مطالعه همیشه قلم و کاغذی دردست داشته باشید. چه آنچه که می خوانید
رمان باشد چه شعر، چه مطالعه ی آزاد چه کتاب درسی، اعم ازحفظ کردنی یا
فهمیدنی.
دریک مطالعه ی فعال و پویا، کمترچیزی می تواند به اندازه ی قلمی که دردست
دارید، ذهن شما را درگیرو متمرکزکند.
این قلم ، مهم ترین ابزارشماست. با آن همه چیزرا یادداشت می کنید. اگررمان
می- خوانید همین طورکه جلومی روید درحاشیه ی کتاب و یا درکاغذی دیگربا
نویسنده درگیر شوید. اگرجایی برایتان خیلی جالب بود، درحاشیه بنویسید:
" چه جالب ! " اگربرایتان تعجب آوربود علامت تعجب بگذارید. اگربرایتان
سؤال برانگیزبود حتی می توانید در حاشیه، سؤال خود را مطرح کنید و حتی
درجایی نظرتان را اعلام کنید. نظرتان را با نظرنویسنده مقایسه کنید. یک
مطالعه کننده ی فعال با قلم خود مدام با نویسنده درگیرمی شود و عقاید وعواطف
خود را خواه موافق خواه مخالف، به شکلی با نوشتن اعلام می کند.
خودتان را ملزم کنید که با نوشتن، نظرخود را بگویید.
این گونه ذهن شما همواره متمرکز می ماند چون ملزم است درهرلحظه عاطفه واندیشه
خود را بیان کند. اگرکتاب، کتاب درسی شماست، ازنکات مهم کتاب یادداشت برمی
دارید که این یادداشت ها بهتراست دربرگه ای جدا نوشته شود. برای آن که
به اهمیت یادداشت برداری پی ببرید، اینک فواید آن را برای شما توضیح می
دهیم.
فواید یادداشت برداری
الف – ایجاد خلأ ذهنی
یا خلأ نباشد، جذب صورت نمی گیرد و هرخلأ ، همیشه جذبی نیزبه دنبال دارد.
تا خالی نشوید نمی توانید به درون بکشید.
اولین و مهم ترین فایده ی یادداشت برداری، ایجاد خلأ ذهنی است. آنچه را
که ازکتاب و نویسنده فرا می گیرید، با نوشتن بیرون بریزید تا برای جذب
مطالب بعدی آماده شوید.
درروان شناسی مطالعه و یادگیری، یکی ازموانع یادگیری، " منع قبلی" است.
منع قبلی یعنی این که مطالبی که شما قبلاً آموخته اید، ازتمرکزشما برمطالب
اخیرو فراگیری این مطالب، ممانعت به عمل می آورند. مثلاً وقتی قراراست
که شما ده نکته را به ترتیب فرا بگیرید، معمولاً نکات اولیه وابتدایی چنان
ذهن شما را به خود مشغول می کنند که یادگیری مطالب بعدی و انتهایی دشوارتر
می شود. شما خودتان این موضوع را تجربه کرده اید.
شما دردقایق اولیه ی مطالعه متوجه می شوید که به تدریج تمرکز حواستان کمترمی
شود وبیشتردچارحواس پرتی می شوید. علت آن است که همان مطلب اولیه مانع
تمرکزبرمطالب بعدی می شوند.
برای این که منع قبلی ایجاد نشود، بهترین ومؤثرترین راه، همین یادداشت
برداری است. با یادداشت برداری است که مطالب قبلی ازذهن شما برروی کاغذ
تخلیه می شوند و این خلأ ذهنی ایجاد شده، فراگیری مطلب بعدی را آسان ترمی
کند.
ب – تحریک حافظه ی حرکتی
وقتی که می نویسید، دست وقلم شما حرکت می کند. بنابراین نه تنها حافظه
ی حسی و چشمی شما بلکه حافظه ی حرکتی شما نیزفعال می شود و مطالب را بهتربه
خاطرمی سپارید. حال آن که وقتی یادداشت برنمی دارید و صرفاً می خوانید،
فقط حافظه ی حسی شما فعال است که مسلماً بازدهی شما دراین حالت کمتراست.
پ – ازبین رفتن وسواس ذهنی
وقتی که یک سری مطالب را پشت سرهم و دنبال هم می خوانید و مجبورید همه
ی آنها را به خاطربسپارید، ذهن شما وسواس پیدا می کند: " مبادا مطالب قبل
را فراموش کنم؟ " و درنتیجه به جای آن که به نکات جدید و تازه ای که می
خوانید، توجه داشته باشد، به مرور دانسته های قبلی مشغول می شود تا خیالش
راحت شود که آن نکات فراموش نشده اند.
نوشتن هرمطالب پس ازفراگیری، ذهن شما را آسوده می کند. خیال شما راحت است
که این مطلب، جایی نوشته شده و فراموش نمی گردد و این گونه شما با همان
تمرکزاولین لحظات، به مطالعه ی خود ادامه می دهید.
ت – تأکید بردرک و فهم مطلب
توجه داشته باشید که منظورما ازنوشتن این نیست که به کتاب نگاه کنید و
رونویسی کنید بلکه می گوییم هرچه را که فرا گرفتید و فهمیدید، به زبان
خودتان روی کاغذ بیاورید.
حتماً بعد ازآن که جمله ای را فهمیدید بنویسید آن هم نه به صورت جملات
طولانی و متنی کلی بلکه به صورت اشاره ای و کوتاه و مختصر.
مثلاً شما می خوانید:
" برای آن که یک دستگاه و یا جسمی به جرم m درحال تعادل قرارگیرد باید
دو شرط برقرارباشد. اول آن که برآیند نیروهای وارد برآن دستگاه یا جسم
صفرباشد. دوم آن که گشتاورنیروهای وارد برجسم یا دستگاه هم صفرباشد."
اگرشما همین طوردرضمن خواندن، جمله ها را برروی کاغذ بیاورید، کارمفیدی
انجام نداده اید. یعنی عمل نوشتن شما کمکی به آموختن مطلب نمی کند. اما
وقتی که مطلب را فرا گرفته باشید و آن را به طورخلاصه و موجزروی کاغذ بیاورید،
به روش صحیح یادداشت برداری کرده اید.
مثلاً وقتی که مطلب فوق را خوب فهمیده باشید، یادداشت مختصری مانند این
ازآن بر می دارید:
شرط تعادل این است که مجموع نیروها و مجموع گشتاورها صفر.
و یا به زبان گویای خودتان.
خودتان را ملزم کنید که پس ازدرک هرمطلب، چیزی بنویسید. آن وقت نوشته ی
شما تأکیدی است برای آن که آن مطلب کاملاً فهمیده و درک شده است.
برای آن که برمختصرنویسی تأکید بیشتری کرده باشیم، چند مثال دیگرمی زنیم.
ابتدا شما جمله ای را ازکتاب می خوانید و بعد نوشته ای را که یکی ازدوستان
شما پس ازدرک آن مطلب، یادداشت کرده است. بسیارعالی است که شما هم برای
تمرین، این جملات را به زبان خود و به مختصرترین شکل ممکن یادداشت کنید.
" دوران 20 ساله ی امامت امام رضا ( ع ) ازسال 183 هجری آغازشد و تا سال
203 ادامه داشت."
امامت رضا (ع ):
مدت 20 سال
شروع 183
پایان 203
" درمورد ترکیب های یونی که فرمول مشابه دارند. یعنی استوکیومتری یا نسبت
تعداد یون های آن ها یکسان است، هرچه حاصل ضرب حلالیت، عدد بزرگ تری باشد،
میزان حلالیت بیشتراست."
...............
...............
...............
" درصورت تحریک تارعصبی غشاء درمحل تحریک نسبت به یون های سدیم، غشاء نفوذپذیرمی
شود که این باعث دپلاریزه شدن غشاء درمحل تحریک و ایجاد جریان عصبی می
گردد."
...............
...............
...............
" هرگاه نقاط وسط اضلاع یک مثلث را به هم وصل کنیم، مثلثی حاصل خواهد شد
که با مثلث اول متشابه است و مشخصات آن را دارا می باشد."
...............
...............
...............
و . . .
ث – تداعی نوشته ها
درآخرین مرحله، به نوشته ی خود نگاه می کنید و همه چیز را به خاطرمی آورید.
یادمان هست که این نوشته ها اشاره وار و مختصربود.
قصد شما این است که با بیانی اجمالی ترو ساده تربین نوشته ها و مطالب کتاب
ارتباط برقرارکنید.
تلاش شما برای برقرارسازی ارتباط میان نوشته های مختصرو مفاهیم کتاب همان
درگیری ذهنی است. همان درگیری ذهنی که برای تمرکزحواس به آن نیازمبرم داریم.
پس حالا با هم یک بارروش مطالعه ی متمرکز یا به عبارت بهترمراحل روش مطالعه
متمرکز را مرور می کنیم:
تند خواندن
مطالعه ی اولیه
سؤال کردن
نوشتن
تداعی نوشته ها
که این ها همه به نوعی درگیری ذهنی ایجاد می کنند و ذهن شما را ازفکرکردن
به موضوعی دیگرو حواس پرتی بازمی دارند.
شاید اکنون تصورکنید که مطالعه به این شکل خیلی وقت می برد و ازروش مطالعه
ی سنتی شما طولانی تراست اما توجه کنید که شما دراین محاسبه، زمان هدررفته
و مطالعه ی غیرمفید و غیرمتمرکزخودرا به حساب نیاورده اید.
شما درروش سنتی مطالعه، وقت فراوانی را با حواس پرتی های متنوع و متعدد
ازدست می دهید اما درروش جدید مطالعه، هم ازتلف شدن " وقت " جلوگیری می
کنید و هم لحظه به لحظه با علاقه و تمرکزحواس بیشتری مطالعه می کنید و
درنتیجه بهتریاد می گیرید.
|