New Page 1
ملاحظات تاريخي
عربستان احتمالا محل اوليه سامي ها بوده است, كه از چهار هزار سال قبل از ميلاد
مسيح به بين النهرين و فلسطين مهاجرت نمودند و بعدا به آشوري ها, بابلي ها, كنعاني
ها و آموري ها معروف شدند.
دوران باستان – در هزار سال اول قبل از ميلاد – حكومت منائيان در منطقة اثير و
در جنوب حجاز در طول ساحل درياي سرخ برقرار شده بود. در قرن اول قبل از ميلاد,
منائيان از مركز تجارت خود در ددان (الاولي) دست كشيدند. منائيان يك مركز تجاري در
قسمت شمال مدائن تأسيس نمودند. در قسمت شرقي كشور ديلمون قرار داشت كه ظاهرا يك
مركز سياسي – فرهنگي واقع در كرانة خليج فارس بود. گاهي اين محل را همان جزيره
بحرين دانسته اند اگرچه بخشهايي از قطعة اصلي نيز جزء آن بوده است و با قسمتهاي
داخلي سرزمين كه اكنون عربستان سعودي ناميده مي شود روابط تجاري داشته است.اسكندر
مقدوني قبل از مرگ نابهنگام خود در سال 323 قبل از ميلاد قصد داشت عربستان را تصرف
نمايد. و بعد از مدتي حاكمان بطالسة مصر تا حدودي بر ينبوع سلطه يافتند. ولي
نبتائيان مانع از سلطة آنها شدند. سپس كشور در معرض مبارزات سلطه طلبانة حبشي ها و
فارسها قرار گرفت.در قرن پنجم بعد از ميلاد, مكه از نظر اهميت جايگزين شهر پتراي در
دورة نبتائيان شده بود.
اعراب قبل از اسلام يك زندگي بدوي داشتند و قبائل عرب كه براي امرار معاش به
چوپاني وابسته بودند در جستجوي آب و چراگاه از جائي به جائي كوچ مي كردند. كمبود آب
و چراگاه موجب بروز رقابت و در نهايت جنگ و درگيري بين قبائل مي گرديد. زندگي اعراب
قبل از اسلام را خشونت هاي اجتماعي, اخلاقي و مذهبي فرا گرفته بود و آنان براي امور
و مسائل جزئي نيز دست به كشتار مي زدند. برحسب فرمايش قرآن مجيد اين سرزمين از زمان
بنا شدن خانه خدا بوسيله حضرت ابراهيم مورد توجه خداپرستان بوده است. در دوران بت
پرستي نيز بتهاي بزرگ در آن نگهداري مي شده. اين سرزمين با ظهور خاتم الانبياء حضرت
محمد (ص) مركز پايه گذاري تمدني بسيار عظيم و جاودان شد.در زمان حيات حضرت محمد (ص)
اولين نظام سياسي و اجتماعي پيشرفته برقرار شد و در زمان خلفاي راشدين حكومتي همراه
با قوانين و مقررات بوجود آمده بود, كه رونق آن در سراسر جهان شهرت يافت, نفوذ اين
حكومت بواسطه برخورداري از عدالت, صلح و مساوات به شرق و غرب نيز رسيد اما
بعدها در طي قرون مسلمانان مورد هجوم فكري قرار گرفتند.هدف مهاجمان اين بود كه
ابتدا تعاليم اسلامي را تحريف نمايند و سپس آن تعاليم را از قلوب و اذهان مسلمانان
دور سازند. و اين سرزمين به دليل ويژگيهاي خاصي مانند وجود محيط وحي, خانه خدا,
روضه مطهر حضرت رسول (ص), قبله گاه مسلمين, شعب ابوطالب, كوه صفا و مروه, حجر
اسماعيل و مدفن بيش از هفتاد پيامبر (ص), قبرستان بقيع, عرفات و مني نزد مسلمين
ارزش والائي دارد و همه ساله ميليونها مسلمان براي انجام حج و عمره به اين سرزمين
مسافرت مي نمايند.خاك كشورفعلي عربستان درزمانهاي پيش از ظهور اسلام (دوره جاهليت)
همواره ميان دولتهاي محلي و قييله اي منقسم بود وهيچگونه قدرت واحدي حاكميت
نداشت.عربستان احتمالا مهدنژاد سامي است. وجود اين نژاد درعربستان به هزاره سوم پيش
از ميلاد باز ميگردد.در اوائل قرن هفتم ميلادي، دين اسلام بوسيله حضرت محمد(ص) در
مكه اعلام گرديد. اين دين در طي حيات پيامبر تقريبا درتمام عربستان رواج يافت.پس از
وفات پيامبردوره خلفاي راشدين (ابوبكر، عمر، عثمان وعلي ابن ابيطالب) آغاز شد.در
زمان ابوبكر برخي از قبايل عرب دعوي استقلال نموده و برخي كسان دعوي پيغمبري
نمودند، اما ابوبكر آنان را سركوب نموده و سراسر جزيره العرب را براي اولين و آخرين
بار تحت لواي اسلام وحدت داد.پيشرفت مسلمانان در مصر در زمان عمر به سبب برقراري
روابط اقتصادي وفرهنگي محكمي ميان آن كشور وعربستان گرديد. حين خلافت عثمان، مكه و
مدينه از تجمل و ثروت فراواني برخوردارگرديدند.در زمان خلافت علي (ع) فتنه خوارج
آغاز شد. اگرچه حضرت آنرا در نهروان به سختي شكست داد (38 ه. ق) ولي اين گروه از
ميان نرفته و عربستان مدتها صحنه مساعدي براي تبليغات آنان گرديد.در زمان حكومت
امويان، قسمت اعظم عربستان جزء قلمرو آنان بود. حكومت امويان تا سال 132 هجري قمري
(650 م) بطور انجاميد و از آن پس عباسيان بر آن مسلط شدند. قدرت عباسيان بر عربستان
بيش از1قرن نپائيد. علويان مهمترين مخالفان حكومت عباسيان بودند که پيوسته براي
دستگاه حكومتي مشكل ساز مي نمودند.در اواخر قرن2هجري قمري(اوائل قرن نهم ميلادي)
علويان در عربستان قيام نموده اما كاري از پيش نبردند. از اواسط قرن دوم هجري پس از
مرگ متوكل خليفه عباسي،قدرت عباسيان درعربستان روبه زوال نهاده وعربستان بدنبال آن
ازحكومتهاي محلي ضعيف و كوتاه برخوردار گرديد.عربستان در طي چند قرن وضع مغشوش و
درهم ريخته اي داشت.در اوائل قرن دهم هجري قمري (16 – م) ، پرتغاليها قصد حمله به
مكه را نمودند كه عملي نگرديد.در همان اثنا،خلفاي عثماني براي دفع خطرمسيحيان متوجه
عربستان شده و بتدريج سواحل غربي و ساير نقاط کشور تحت حكومت عثمانيان درآمد.در قرن
هفدهم ميلادي قبايل عرب در عربستان شرقي قدرت يافته و قدرت عثماني روبه زوال
نهاد.در اواسط همان قرن حاكميت تركان بر ناحيه احساء نيز برافتاد.در قرن هجدهم
ميلادي باتوسعه نهضتي كه شخص بنام ابن عبدالوهاب (بنيانگذار مذهب وهابي) الهام بخش
آن بود، عصر جديدي در تاريخ عربستان آغاز گرديد. وي با حاكم شهر درعيه بنام محمدابن
سعود متحد شد.پس از ابن سعود، فرزندش عبدالعزيز جانشين وي در اتحاد با ابن الوهاب
شد.در اوائل قرن سيزدهم هجري (18 – م) آئين وهابي در تمام قسمتهاي ناحيه نجد رايج
بود. وهابيان به تدريج مكه را تصرف كرده و كمي بعد قدرتشان از سمت شرق تا كرانه هاي
خليج فارس پيش رفت. از جانب جنوب،وهابيها به يمن و حضرموت رسيده و از جانب شمال
سوريه و عراق درمعرض تهديد آنان واقع گرديدند. دولت عثماني كه از مقابله با وهابيون
عاجز بود به مصر متوسل گرديد و مصريان در عربستان قوا پياده نموده و پيشروي نمودند.
بريتانيائها نيز در برخي نقاط مداخله نمودند اما چندي بعد مجددا آل سعود سر
برافراشته و با تصرف رياض آن را پايتخت خود معرفي نمودند.در اين اثنا بود که جنگ
داخلي ميان خاندان آل سعود آغاز شده و شدت گرفت كه اين امر استقرار مجدد عثماني و
دست نشاندگان آن برعربستان شرقي را تسهيل نمود.با افتتاح كانال سوئز درسال1969
ميلادي، عثمانيها بر قدرت خود بر مكه افزودند. معذلك آل سعود تحت رهبري عبدالعزيز
ابن سعود قدر برافراشته و به فتوحاتي نايل آمدند.درسال 1903ميلادي تركان عثماني از
ناحيه احساء بيرون رانده شده و اساس حكومت سعودي بنيان نهاده شد.در جنگ اول
جهاني،سعوديها با بريتانيا از در دوستي درآمدند. پس از پايان جنگ جهاني،سلطه
عثماني برعربستان بطوركلي پايان يافت. در جنگي كه ميان عبدالعزيز ابن سعود و حسين
ابن علي، شريف مكه در گرفت، ابن سعود به پيروزي دست يافت و بدين ترتيب حجاز نيز
جزئي از قلمرو وي شد كه سرانجام در سال 1351 هجري قمري (1932 – م) عبدالعزيز عنوان
سلطان عربستان سعودي را از آن خود نموده و به موازات آن كشور عربستان تأسيس شده و
رسميت يافت.در اوائل تنها ممالك خارجي كه سعوديها با آن رابطه داشتند تركيه و
بريتانيا بود. شوروي نخستين كشوري بود كه اين كشور را به رسميت شناخت. انگلستان و
فرانسه نيز كمي بعد آن را به رسميت شناختند.مسئله تثبيت مرزها با همسايگان يكي از
مشكلات عربستان پس از استقلال بود. در جنگ جهاني دوم، ابن سعود با آنكه طرفدار دول
متفق بود، بيطرفي خود را اعلام نموده و تنها از روي بي ميلي به آلمان اعلان جنگ
داد.ثروت ناگهاني كه پس از جنگ از طريق نفت فراهم شد به اقتصاد عربستان رونق بخشيد.
عربستان سعودي هم اكنون دومين توليدكننده نفت در جهان است.از آنجاييکه عربستان
سعودي از عهده استخراج نفت بر نمي آمد ،از اين روي صدها هزاركارگر ومتخصص از ديگر
كشورها به اين سرزمين سرازير شدند که اين امرخودموجب گرديد كه معيارهاي خشك اخلاقي
حاكم بر جامعه عربستان متزلزل شده ودگرگونيهايي در آن ايجاد گردد.ابن سعود درسال
1953 ميلادي در سن 73 سالگي درگذشت، پسرارشدش سعودابن عبدالعزيز به سلطنت رسيد و
برادر وي فيصل وليعهد گرديد.در اين اثنا، ازدياد پول در زندگي اشراف و خاندان
سلطنتي روزبه روز نمايان تر ميگشت.عبدالعزيز ابن سعود تا زمان مرگش كاملا برسياست
مملكت تسلط داشت، اما پس از وي پيوسته ميان فيصل و سعود رقابت مخفي برقرار بود. در
بحران سال 1956ميلادي كانال سوئز، عربستان سعودي با انگلستان قطع رابطه كرد واين
حالت تا سال 1963ميلادي ادامه داشت. در سال 1958 ميلادي سعود ناچارا طي فرماني قوه
مجريه را به دست فيصل سپرد. بعدها فيصل ناگزير استعفاء نموده و سعود خود دوباره بر
اوضاع مسلط گرديد.طي سالهاي 63 -1962ميلادي بارديگر فيصل عهده دار امور كشور
گرديد.سرانجام در دوم ماه نوامبر سال 1964ميلادي، ملك سعود ازكار بركنار شده و فيصل
پادشاه کشور شد.از سال 1962ميلادي كه سپاهيان مصري به يمن اعزام شدند، اختلاف ميان
مصر و عربستان سعودي حادتر شد.طي سالهاي دهه60، بارها مذاكراتي ميان دو كشور بر سر
يمن صورت گرفت اما نتيجه اي حاصل نشده و سوء تفاهم به قوت خود باقي ماند. ازهمان
سالها نفوذ استعمار در عربستان شدت گرفته و اين كشور به يكي از اصلي ترين مهره ها
غرب درمنطقه مبدل گرديد.طي جنگ سال 1967ميلادي اعراب و اسرائيل، نيروهاي سعودي براي
مدد رساندن به ارتش اردن به آن سرزمين گسيل داشته و جريان نفت به غرب موقتا قطع
گرديد. اين عمل مجددا در جنگهاي سال 1973 ميلادي نيز ميان طرفين تكرار شد.در سال
1975ميلادي ملك فيصل به دست يكي از بستگان خود به قتل رسيد، برادرش خالد بجانشيني
وي رسيد وفهد ابن عبدالعزيز، ديگر پسر ابن سعود نيز به عنوان وليعهد عربستان معرفي
شد.عربستان سعودي در ميان اعراب رهبري كشورهاي ميان رو و محافظه كار وابسته به غرب
را داراست. صدور نفت فراوان از اين كشور همواره برگ برنده اي در دست غرب در مقابل
كشورهاي مترقي صادركننده نفت بوده است.
پس ازسقوط رژيم پهلوي درايران،ازسال 1979ميلادي،عربستان به مهره اصلي طرفدار
امريكا درمنطقه خيلج فارس تبديل گرديده است.درسال1981ميلادي،شاهزاده فهد طرحي را
براي برقراري صلح در خاورميانه ارائه داد كه مورد قبول ملل مسلمان و دول مترقي
منطقه بخصوص ايران،سوريه و ليبي قرار نگرفت و در اجلاسيه رهبران كشورهاي عضو
اتحاديه عرب نير رد شد.با مرگ خالد در سال 1982، فهد به پادشاهي عربستان رسيد.
اقوام و نژاد
در عصر جاهليت, مردماني در شبه جزيره عربستان سكونت داشتند كه به طور كلي عرب
ناميده و به دو دسته اعراب قحطاني و عدناني تقسيم مي شدند. اين دو, از نظر تاريخي,
ريشه مشترك دارند ولي عدنانيان در سلسله نسبت خود به حضرت ابراهيم (ع) مي رسند و در
نجد و حجاز بودند, اما عربهاي قحطاني به يمن رفتند. اين افراد تابع حكومتي نبودند و
اساس مليت آنان قبيله اي بود و اعضاي هر قبيله از شيخ قبيله اطاعت مي كردند. عصبيت
حاهلي و قبيله گرايي افراطي افراد را به جان هم مي انداخت و گاهي بر سر مسائل جزئي,
جنگي چون نبرد بوس 40 سال طول مي كشيد. خونريزي, قساوت, غارت و تجاوز از برنامه هاي
اين قبايل بود. گرچه صحرانشيني و بيابانگردي پيشة عربها بود اما زندگي شهري به شكلي
ضعيف در يمن, عدن, حضر موت, حجاز, يثرب و طائف ديده مي شد. به لحاظ عقايد مذهبي ,
گروه كوچكي بدون آنكه آداب و رسوم خاصي داشته باشند به خداي يكتا و آئين ابراهيم
(ع) كه دين حنيف ناميده مي شد, معتقد بودند.در اين كشور چند مليت و قبيله با سنتهاي
متفاوت حضور دارند:
· نجديها كه در مركز عربستان قرار دارند و خاندان سعودي هم از همين منطقه هستند.
· حجازيها كه اهالي شهرهاي مكه, مدينه و جده را شامل مي شوند؛ به اعتقاد خاندان
آل سعود حجازيها به لحاظ اينكه بازمانده هاي زائران عتبات عاليات هستند, شايستگي
پذيرش مسئوليت هاي دولتي را ندارند؛ و به همين علت كمتر در اركان دولتي صاحب مقام و
منصب هستند.
· آسوريها كه اقليتي ناچيز را تشكيل مي دهند, بيشتر در حوالي مرزيمن و در منطقة
كوهستاني جنوب غربي سكونت دارند.
نژاد مردم عربستان سفيد پوست مي باشد كه از تيرة سامي ها مي باشند.بافت اجتماعي
عربستان حاكي از تضاد شديدي است كه اگر جامعه عربستان را به مثابه هرمي در نظر
بگيريم به ترتيب عبارتند از: شاه, شاهزادگان تكنو كراتها, ثروتمندان و
بالاخره طبقه متوسط و تودة مستضعف در آخرين قسمت هرم قرار دارند. اين امر ناشي از
ناسازگاري طبقاتي در بين اقشار و توده هاي مختلف در اين كشور مي باشد و بيشترين
فشار اجتماع نيز بر قشر متوسط وارد مي گردد.
ملاحظات جغرافيايي
کشورعربستان با 690 ، 149، 2 كيلومتر مربع وسعت (دوازدهمين كشورجهان) در نيمكره
شمالي، نيمكره شرقي، در جنوب غربي آسيا، در منطقه خاورميانه، در ميان خليج فارس و
درياي سرخ، در شبه جزيره عربستان و در همسايگي كشورهاي كويت،عراق، اردن درشمال، يمن
در جنوب، امارات متحده عربي و قطر در شمال شرقي و عمان در شرق واقع شده است.اين
كشور حدود شبه جزيره عربستان را در برگرفته و بر روي هم سرزميني پوشيده از
فلاتها و بيابانهاي وسيع است.كوههاي آن عمدتا درنواحي غربي کشور به موازات درياي
سرخ كشيده شده اند که از جمله مهمترين آنها مي توان از سلسله كوههاي سراه، جبل شمر،
جبل طويق، جبل الطبيق نام برد. از جمله صحراهاي کشور عربستان نيز مي توان ببه نفوذ
و ربع االخالي اشاره نمود. گفتني است که بخشي از صحراي سوريه (باديه الشام) نيز در
شمال اين كشور قرار دارد. رودهاي کشور عربستان تماما فصلي و يا اتفاقي ميباشند. آب
و هواي کشور در نواحي ساحلي گرم و مرطوب و در ساير نواحي گرم و خشك و كم باران است.
بلندترين نقطه آن حدود 133، 3 متر ارتفاع دارد.پادشاهي عربستان صعودي در سال 1932
پايه ريزي شده و حدود 5/4 شبه جزيره عربستان را در بر مي گيرد . اين كشور از غرب با
درياي سرخ ، از شمال با اردن ، عراق و كويت ،از شرق با خليج فارس ،قطر، امارات
متحدة عربي و عمان و از جنوب با يمن هم مرز است.عربستان صعودي كشوري اسلامي است كه
در آن «شريعت»كه قانون مقدس اسلام است زير بناي چهار چوب شرع و زير بناي قانون
اساسي است . برداشت وهابي از مذهب سني اسلام دين رسمي كشور است که به دقت اجراء مي
گردد.
ويژگيهاي اقليمي
آب و هوا
آب و هواي عربستان عموما خشن و ناسازگار است. دماي هوا در طول روز بالاست و
غالبا تغيير آب و هوا طي روز شديد است. آسمان معمولا چنان صاف و روشن است كه خورشيد
بشدت مي تابد و گرما و نور از سطح سنگها و ماسه هاي خشك منعكس مي شود. آفتاب, صاف و
سوزنده است. وزش بادهاي سوزان, گردباد و سراب در طي روز چندين بار اتفاق مي افتد.
در شب هوا معتدل و اغلب سرد است و شدت تابش نور ماه و ستاره به شب جلوة خاصي آسمان
مي دهد. بارندگي در همه جاي شبه جزيره كم و از سالي به سال ديگر بسيار متغير است,
اين سرزمين در معرض خشكساليهاي ادواري است كه ممكن است از ده تا سي سال طو بكشد. با
اين وجود, حتي ريزش كمي باران مي تواند سيلهاي تند و ويرانگري را در واديها جاري
كند و دشت را به يكباره سراسر سبز نمايد.
با وجود اين شباهتهاي اقليمي, در سراسر منطقه, چند نوع آب و هواي مشخص وجود
دارد. سواحل درياي سرخ و خليج فارس آب و هواي كاملا استوايي دارد و مشخصة آن رطوبت
زياد و طاقت فرسايي (بين 60 تا 80 درصد) است كه از بادهاي ساحلي و بارندگي ناچيز 8
ميليمتر در سال ناشي مي شود. در كوههايي كه در قسمتهايي از غرب, جنوب غربي و جنوب
شرقي شبه جزيره واقع است, آب و هوا معتدلتر مي باشد. كوههاي غربي اغلب يخ و برف
دارد, با اين وجود ميزان بارندگي از 500 ميليمتر تا بيشتر از 750 ميليمتر تغيير مي
كند.
· ارتفاعات غربي
نام اين منطقه جبال سروات است كه از خليج عقبه در شمال شروع و به منطقه حجاز و
عسير در جنوب ختم مي شود. بين اين كوهها و ساحل درياي سرخ, دشت باريكي بنام تهامه
قرار دارد.
· نجد
ارتفاعات مركزي عربستان سعودي در آن واقع شده و در رشته كوهي بنام شمر و عارفي
از شمال به جنوب در آن امتداد دارد اين منطقه قسمت اعظم كشور سعودي را تشكيل داده و
در مركز شبه جزيره عربستان واقع شده است .
· صحراي نفوذ در شمال عربستان سعودي واقع و مركب از تپه هاي شن سرخ است.
· صحراي الدهناء
اين منطقه بين صحراي ربع خالي در جنوب و صحراي نفوذ در شمال واقع شده است.
صحراي دهنا يا ربع خالي, دشت وسيعي از ريگ سرخ است كه تمام قسمت جنوب شرقي عربستان
را در برگرفته و 820000 كيلومتر مربع وسعت دارد.
· منطقه احساء
در ساحل شرقي خليج فارس واقع شده كه بعضي از قسمتهاي آن بلعت وجود چشمه هاي آب
شيرين قابل كشت و زرع است.
تقسيمات كشوري
رياض
مركز حكومت, مقر وزارتخانه ها, مؤسسات مركزي دولتي و سفارتخانه ها مي باشد و اين
شهر زيبا را مرواريد صحرا مي خوانند و مساحت آن 1600 كيلومتر مربع و جمعيت آن بيش
از دو ميليون نفر است. رياض داراي دو دانشگاه بنام ملك سعود و دانشگاه تخصصي نظامي
و امنيتي مي باشد. شهرداري رياض داراي 17 شعبه مي باشد و با مشكل كمي آب شرب و قابل
استفاده روبروست, البته با توجه به اين موضع كه جمعيت شهر رياض افزايش قابل
توجه اي داشته از طرف دولت سعودي اقداماتي براي تأمين آب شرب, صورت گرفته است از
جمله حفر چاههاي عميق و استفاده از چاههاي سابق رياض داراي كارخانجات سيمان, گچ,
پلاستيك, آلومينيوم, كبريت سازي و ايستگا راديوئي و تلويزيوني مستقل است و در
روستاهايي اطراف شهر مردم به كشاورزي مشغولند و محصولات آنها علاوه بر خرما,
سبزيجات و ميوه نيز مي باشد.
جده
جده بعد از رياض بزرگترين شهر و بندر اصلي عربستان سعدي در درياي سرخ است داراي
دو فرودگاه بين المللي (ملك عبدالعزيز و اسلامي) است كه محل ورود اكثر زائران حج مي
باشد كه از طريق هوا و دريا به اين كشور مي آيند. مساحت اين شهر 1200 كيلومتر مربع
و داراي جمعيتي بيش از يك و نيم ميليون نفر مي باشد؛ از نظر صنعتي و تجاري فعال
بوده و دانشگاه ملك عبدالعزيز در آن واقع است.يكي از مهمترين ويژگيهاي شهر جده كه
آنرا عروس درياي سرخ مي نامند- جنبة گردشگري آن است؛ چشمه ملك فهد (در ساحل درياي
سرخ) كه آب به ارتفاع 26 متر از سطح دريا مي رسد, يكي از زيباترين مناظر (بخصوص در
شب ) مي باشد و داراي يك جادة باريك به طول 80 كيلومتر در طول ساحل درياي سرخ است.
آب و هواي اين سرزمين در تمام فصلهاي سال گرم و مرطوب است.
مدينه منوره
مدينه در 500 كيلومتري شمال مكه, در زمين همواري بين دو كوه (احد و عير) قرار
گرفته و آب و هواي گرم و خشكي دارد. اين شهر در عصر جاهيت يثرب نام داشت كه با ورود
پيامبر اكرم (ص) بدان, مدينه النبي نام گرفت.كوه احد در شما مدينه قرار دارد.
كوههاي طي در مشرق و كوه عير در جنوب آن واقع است. اين شهر راشش دره از اطراف احاطه
كرده, كه مشهورترين آنها دره العقيق است.
مكه معظمه
قبله گاه مسلمانان سراسر جهان و داراي اماكن مقدس بسياري مي باشد.
طائف
طائف تنها عربستان سعودي است كه آب و هواي معتدل دارد و بهمين جهت ييلاق اين
كشور محسوب مي شود داراي محصولات كشاورزي متنوع بوده و ميوه آن معروف است. از جمله
مناطق زيباي طائف مطقه هدي و منطقه شفا است كه بدليل مرتفع بودن آب و هواي بهتري
دارد.
بريده
در واسط نجد واقع گرديده و شهر عنيزه نزديك آن است. بريده و عنيزه هر دو
داراي هواي معتدل و دشتهاي حاصلخيز كشاورزي هستند و بازارهاي عربستان سعودي از
محصولات اين دو شهر استفاده مي كنند.
دهران (ظهران)
اين شهر مركز شركت نفت عرب و آمريكا (آرامكو) مي باشد و شامل خانه هاي كارمندان
و كارگران است.
ملاحظات سياسي
حكومت كشور عربستان پادشاهي است.در عربستان قانون اساسي مدون و رسمي وجود
نداشته و قوانين و مقررات مدون سال1926وهمچنين مصوبات سال1953واصلاحات بعدي رويهم
پايه هاي اصلي قانون اساسي کشور را تشكيل ميدهند.در اين کشورمجلس قانونگذاري وجود
نداشته و هيئت وزيران انتصابي كه عمدتا ازميان شاهزادگان انتخاب مي شوند نوعي واحد
قانونگذاري را تشكيل ميدهند.براين اساس،فعاليت احزاب درعربستان ممنوع است،با اين
حال چندگروه ضد دولتي به فعاليت مخفيانه مبادرت مي نمايند.عربستان سعودي درسال
1932،از انگلستان مستقل شده و روزملي آن برابر بادوم نوامبر است.اين کشور طي سال
1945به عضويت سازمان ملل درآمده و علاوه بر آن در سازمانهاي اتحاديه عرب،كنفرانس
اسلامي، اوپك، آاوپك، اكوا، فائو، يااآ، بانك جهاني، ايكائو، آيدا، ايفك، ايلو،
ايمكو، ايمف، ايتو، يونسكو، يوپو، وهو، ومو،شوراي خليج وكشورهاي غير متعهد نيز
عضويت دارد.درسال 1953 وقتي پادشاه عبدالعزيز (ابن سعود) درگذشت، پسرش سعود جاي او
گرفت.
وي نيزدرسال 1964جاي خود را به برادرش «فيسال» داد.پس از ترورفيسال توسط برادر
زاده اش درسال 1975،خليد برادر ناتني وي به پادشاهي رسيد. مرگ او در سال 1982 فهد،
برادر ناتني خليد، را روي كار آورد.كشور عربستان ازقسمتهايي متشکل گرديده كه هرقسمت
زير نظر يك «امير» اداره گرديده و اين «امرا» هستند كه پاسخگوي پادشاه کشور مي
باشند. پادشاه رئيس رسمي كشوراست که مسئوليت خود رابه كمك شوراي وزيران به انجام مي
رساند.تا پيش ازسال1992،کليه قوانين توسط پادشاه و شوراي وزيران تصويب ميگرديد و
اين در حاليست که در مارس سال 1992،پادشاه طرحي تحت عنوان «شيوه رهبري» به عنوان
نخستين قانون مكتوب عربستان ارائه داد.با وجود اين «قرآن»همچنان مهمترين مرجع اتخاذ
تصميمات ملي محسوب ميگردد.
درسيستم جديد حکومتي کشور،مجلسي تحت عنوان«مجلس الشوراي» متشكل از60عضوتشکيل
يافته است..هر«امير»نيز ازشوراي مشاوره 10نفره برخوردار است كه در اتخاذ تصميمات
ياريش مي نمايند.در کشورعربستان بيش از1500پرسنل وجود داردكه کليه «اميرها» توسط
اين اعضاء انتخاب مي گردند.انتقاد آشكار ازحكومت به هيچ عنوان پذيرفته
نيست.درسال1938،مشخص گرديدكه منابع عظيم نفتي دركشور وجود دارد. توسعه اين امكانات
پس از پايان جنگ جهاني دوم در سال 1945 آغاز شد.
سرمايه نفتي باعث پايداري و ثبات اقتصادي كشورطي سالهاي متمادي گرديد.دركنارآن
شرايط سالهاي1979و1980(بروزانقلاب ايران)باعث ذخيره سرمايه زيادي براي اين
کشورگرديد.سرمايه نفتي اين كشور بعلاه باعث توجه بين المللي به اين كشورگرديده
است.دردهه 1970،پس از افزايش قابل توجه قيمت نفت، عربستان توانست كشورهاي غربي را
براي مقابله بانفت غير عرب استوارتر كند. در سال 1990، پس از حمله عراق به كويت و
تهديدعربستان سعودي،اين کشور به ميزباني هيئتي با عنوان هيئت آزادي كويت مبادرت
نمود.درطول و پس از جنگ خليج فارس تقاضاي آزادي سياسي و اجتماعي مردم افزايش يافت
كه در نتيجه آن درسال 1992تغييرات اندكي در سياست هاي كشور اعمال گرديد.
ساختار حكومتي
پيش از اسلام , عربها زندگي آشفته و بي ساماني داشتند. نه آئين واحدي داشتند و
نه به قوانين اخلاقي پايبند بودند. كشتار و چپاول يكديگر در ميانشان رواج داشت و در
فقر شديد اقتصادي و فرهنگي به سر مي بردند.حضرت محمد (ص) با آوردن قوانيني مقدس
زندگي تازه اي را براي آنان بنيانگذاري كرد. اين كار به دست خلفاي بعدي تكامل يافت
وزندگي مسالمت آميز جاي درگيريهاي قومي وقبيله اي را گرفت.
بنابراين عقيدة سنيان خلفاي راشدين سنت پيامبر (ص) را دقيقا رعايت كردند و با
خدمات بي دريغ خود نهالي را كه پيامبر اكرم (ص) كاشته بود بارور ساختند. از معاويه
به بعد شيوه خلافت دگرگون گشت و خلفاي بني اميه و بني عباس رياست و حكومت متجملانه
و پرزرق و برق را جايگزين رهبري ساده و آميخته با معنويت خلفاي راشدين
ساختند.رشيديها كه تا سال 1870 م در حجاز قدرت روزافزون داشتند. در برابر سپرده
الهسا و نواحي سالحي آن به تركها توانسته بودند, روابطي دوستانه با ايشان داشته
باشند. محمدبن رشيد توانست در سال 1891 بر رياض پايتخت سعوديا دست يابد- اما خاندان
سعود توانستند فرزند ده سالة خود عبدالعزيز را برداشته و به كويت فرار كنند.
عبدالعزيزهمچنان كه رشد مي يافت مسائل حجاز و به دست آوردن ميراث پدري را به ياري
انگليسيها از نظر دور نمي داشت.سرانجام هنگامي كه عبدالعزيز به سن بيست سالگي رسيد
توانست از يك فرصت مناسب استفاده كرده و با دويست همرزم فدائي وارد رياض شود و بر
اقامتگاه رشيدي ها دست يابد. عبدالعزيز با تصرف جايگاه پيشين پدر در 1952 م موقعيتي
تازه بدست آورد و بعدها توانست جنبش اخوان را نيز بنيان گذاري كند. اين گروه كه
عمدتا از يك سازمان چريكي تشكيل مي شد. موفق شد با فتح ها در 1913 م همراه با ياران
وهابي خويش راهي به سوي خليج فارس و هندوستان كه مستعمره انگليس بود, بازكند.در اين
احوال جنگ جهاني اول به خاورميانه كشانده شده بود و عبدالعزيز دو رقيب عمده را در
برابر مي ديد, در شمال ابن رشيد فعاليت داشت و در حجاز حسين بن علي حسين بن علي كه
از خانوادة هاشمي بود, نقشه وحدت عرب را در سر مي پروراند. مليون عرب كه آن زمان در
شهرهاي مهمي چون قاهره, بيروت, دمشق , بغداد وكويت پراكنده بودند, چشم اميد به حسين
بن علي دوخته بودند و به او بعنوان جانشين حضرت محمد (ص) مي نگريستند انگليسي ها كه
نخست در جنگ با عثماني ها به ياري عبدالعزيز بن سعود چشم داشتند موقعيت حسين بن علي
را بهتر دانسته از هر جهت به تقويت او پرداخته بودند. رابطة دوستانة او با نيروهاي
انگليسي تا آنجا تحكيم يافت كه دولت انگليس, استقلال مشروطه حكومت اين امير را در
1914 م تعهد و تضمن كرد. حسين بن علي در سال 1916 م بنام پادشاه حجاز بر نيروهاي
عثماني در مدينه حمله برد از اين گذشته حسين خود را سلطان اعراب نيز ناميد ولي اين
عنوان مورد پذيرش هيچ يك از دو دولت انگليس و فرانسه قرار نگرفت.تركان عثماني كه
تاكنون از سوي عربستان و صحرانشينان آسوده خاطر بودند, حال با اقدامات حسين و
فرزندش فيصل كه در كنار لاورنس با چريكهاي عرب بر قواي عثماني حمله مي برد, با مشكل
تازه اي روبرو شدند.((عبدالعزيزبن سعود)) در سال 1921 م جنگهاي خود با اين رشيد را
از سرگرفت و مركز حكومت وي هايل را به دست آورد و بدين ترتيب بر مركز و شرق عربستان
تسلط يافت. در سال 1926 م ابن سعود در حجاز قدرت مطلقه را بدست آورد و دولت عربستان
رسما در 1932 م تأسيس شد.سعودي ها در فوريه 1945 م رسما به آلمان اعلان جنگ دادند و
آمريكائيان پس از پايان جنگ فرودگاه بسيار پيشرفته اي در ظهران عربستان ساختند و حق
استفاده از آن پايگاه هوائي را براي خود حفظ كردند.پس از عبدالعزيز فرزندش سعود به
سلطنت رسيد و ملك سعود خوانده شد از جمله اقدامات وي مي توان تأسيس دانشگاه رياض را
نام برد. ملك سعود با هه حسن رابطه اي كه با غرب داشت در جريان جنگ سوئز نفت را بر
روي انگلستان بست.ملك سعود در نوامبر 1964 م از سلطنت كناره گرفت و برادش فيصل
جانشين او گرديد. در سال 1967 م كه جنگ اسرائيل و كشورهاي عربي آغازشد
عربستان لوله هاي نفت خود را بر روي كشورهاي پشتيبان اسرائيل بست.در بهار 1975 م
شاهزاده فيصل بن مساعد با شليك چند گلوله در سنية عمويش (ملك فيصل) او را در دم
كشت.پس از ملك فيصل برادرش خالد به سلطنت رسيد و برادر ديگرش فهد بعنوان ولي عهد
تعيين گرديد. پادشاه جديد دورة سلطنت خود را با اعلام يك عفو عمومي در مورد كليه
زندانيان و تبعيد شدگان سياسي آغاز كرد.((خالدبن عبدالعزيز)) از سال 1975 م تا 1982
م سلطنت كرد و در اين سال درگذشت.
((فهد بن عبدالعزيز)) بعد از درگذشت برادرش خالد به سلطنت رسيد و پادشاه فعلي
كشور است وي برادرش عبدالله بن عبدالعزيز را بعنوان معاون دوم هيئت وزيران و وزير
دفاع منصوب ساخت.بنابراين عربستان سعودي تنها كشوري در جهان است كه دو اميرزاده
بعنوان دو وليعهد براي يك كشور تعيين شده اند, زيرا در عربستان, معاون دوم هيئت
وزيران در حكم وليعهد آينده و بالقوه بغيراز وليعهد فعلي مي باشد.
احزاب سياسي
اكنون سه جناح اصلي براي بدست گرفتن قدرت, كسب نفوذ بيشتر و قبضه كردن مراكز
حساس حكومت به مبارزه سخت مشغول مي باشند.بارزترين اين جناحها السديرين شامل؛
پادشاه, وزير دفاع و برادران تني آنان مي باشد. و ديگري جناح وليعهد شامل برادران
وي به نام المتضر رون (زيان ديده ها) معروفند مي باشند.اما جناحهاي مذكور كه به شدت
بر سر قدرت با هم در مبارزه مي باشند, هنگاميكه خانواده و سلطنت در معرض خطر قرار
مي گيرد به يكباره اختلافهاي قديمي خود را در كنار گذاشته با هم متحد مي شوند. اين
امر بيش از يكبار از جمله در زمان ملك سعود,قيام كعبه در سال 1400 م و تلاشهاي
افسران براي سرنگوني رژيم اتفاق افتاده است.مسأله ديگر كه به همبستگي خانواده حاكم
منجر مي گردد وجود چهارهزار شاهزاده مي باشد كه تمام مسئوليتها و مراكز قدرت را در
اختيار خود گرفته اند. براي مثال تمام وزارتخانه هاي مهم از قبيل؛دفاع,خارجه و كشور
بوسيله شاهزادگان اداره مي شود. همچنين رياست شوراي عالي در وزارتخانه هاي خدماتي
نيز بعهده آنهاست.شوراي عالي تبليغات و نفت سياست كلي وزارتخانه ها را تعيين كرده,
نيروي كار را در دانشگاهها, فرماندهي عمليات در بخشهاي مختلف نيروهاي مسلح و
پايگاههاي نظامي در اختيار دارند.از اين جهت ميتوان گفت خاندان سلطنتي آل سعود
گسترده تر از يك حزب سياسي و نسبت به حزب از همبستگي بيشتري برخوردارند و بر تمام
مراكز دولت شرقي و غربي كشور تسلط دارند.
قانون اساسي
تا مارس سال 1992 م عربستان قانون اساسي مكتوب نداشت. ولي از آن تاريخ بموجب يك
حكم سلطنتي , طرحي حاوي حقوق تهيه و اختيارات حكومتهاي استانها افزايش يافت.قانون
اساسي عربستان سعودي بنابر ادعاي رژيم سعودي كاملا بر مبناي قرآن مجيد قرار دارد كه
بر آخرين پيامبر او حضرت محمد (ص) نازل شده است. بنابراين ادعا, كليه قوانين و
مقررات در اين كشور با الهام از فقه اسلامي تنظيم گرديده است.
ويژگيهاي قواي سه گانه
از ويژگيهاي حاكميت آل سعود نسبت به ديگر رژيم هاي جهاني نداشتن سيستم اداري
مشخص و تعيين شده براي دولت و حاكميت مي باشد.رژيمها حكومتي در جهان معمولا با سه
قوه كشور خود را اداره مي كنند كه عبارتند از قوه مقننه, مجريه و قوه قضائيه, ولي
قواي سه گانه در رژيم سعودي در يك قوه و ارگان كه همان قوه اجرايي مي باشد؛خلاصه
شده است.
قوه مجريه
شخص پادشاه, خود نخست وزير, فرمانده كل نيروهاي مسلح, رئيس شوراي عالي
دانشگاهها, رئيس شوراي عالي نفت و رئيس دانشگاه اسلامي مدينه منوره مي باشد.شوراي
وزيران مأمور تصويب قوانين, لوايح و در عين حال قوه اجرائيه و اداره كننده امور
مملكتي نيز مي باشد شوراي وزيران از دو جناح تشكيل مي شود؛ جناح اول شامل شاهزادگان
و وزيران وابسته به خاندان سلطنت جناح دوم شامل وزيران غيروابسته به خانواده سلطنت
كه بيشتر در وزارتخانه هاي خدماتي مشغول مي باشند, در جناح مذكور (غيرسلطنتي)
وزيران شباهت زيادي به كارمندان دارند كه دستورها را بدون هيچگونه اختيار فردي
انجام مي دهند.
قوه قضائيه
به ادعاي رژيم سعودي, قوه قضائيه در عربستان بر مبناي شريعت قرار دارد كه از
قرآن (كتاب مقدس اسلام) و احاديث حضرت محمد(ص) اتخاذ شده است. سيستم قضايي وابسته
به خانواده سلطنتي و خانواده آل شيخ (علماء وهابي) مي باشد و مراجع قضائي عبارتند
از:
1 – مجلس القضاء الاعلي – (ديوان عالي)
2 – محكمه التمييز – (دادگاه عالي)
3 – المحكمه العامه – (دادگاه محلي)
4 – المحكمه الجوزيه – (دادگاه ويژه)
تعداد اعضاي ديوان عالي يازده نفر است كه در آن پنج نفر قضات دائمي و شش نفر
بعنوان قاضي موقت انجام وظيفه مي كنند. انتصاب افراد در سمت هاي مذكور زيرنظر شخص
شاه مي باشد و ارشد آنها رئيس است. كليه دادگاهها زيرنظر ديوان عالي كشور هستند و
با توجه به اختياراتي تعيين شده, وظايف زيرا را بعهده دارند:
1 – تهيه گزارش براي وزير دادگستري در مورد تصميماتي كه در زمينه شريعت اتخاذ
كرده اند.
2 – بررسي مسائلي كه از طرف شاه منتقل شده باشد.
3 – ارائه پيشنهاد در مورد امور قضائي بعد از درخواست از طرف وزير امور دادگستري
4 – تجديد نظر در مورد مجازات اعدام – بريدن دست و رجم (سنگسار كردن).
رأي اكثريت در ديوان عالي قابل اجرا مي باشد ولي اگر جلسه اي به منظور تجديدي
نظر در مورد مسائلي از قبيل رجم، بريدن دست و اعدام باشد, لازم نيست كه همه اعضا در
جلسه حضور داشته باشند و در صورت غيبت يكي از اعضاء وزير دادگستري يكي از اعضاء
موقت دادگاه مذكور را بعنوان عضو دائمي معرفي مي كند.
اصلاحات سياسي
ملك فهد پادشاه عربستان سعودي, انتصاب 200 نفر را براي نمايندگي مجالس محلي در
سرتاسر كشور تأييد كرد.آگاهان سياسي انتصاب نمايندگان مذكور را به عنوان بخشي از
اصلاحات سياسي در عربستان سعودي دانستند كه از سال 1993 م آغاز شد. انتصاب اين 200
نماينده براي 13 مجلس محلي و يك دوره چهارساله صورت پذيرفته است.به گزارش خبرگزاري
دولتي عربستان سعودي, تصويب ملك فهد در نامه اي به شاهزاده نايف, وزيركشور, ابلاغ
شده است.فهد براي هر يك از دو مجلس محلي رياض, پايتخت كشور, شهر مقدس مكه 20 نفر و
براي مدينه منوره 10 نفر را تعيين كرده است. براي هريك از مجالس محلي ديگر نيز 15
نماينده تعيين شده است.ملك فعد در سپتامبر 1993 م يعني يكماه پس از تعيين 60 نفر
براي نمايندگي مجلس مشورتي شورا, مجالس محلي را در 13 استان اين كشور تشكيل داد.
تشكيل مجلس مشورتي شورا در عربستان سعودي براي نخستين بار ظرف 60 سال گذشته و
بعنوان بخشي از اصلاحات سياسي كه مدت ها از وعده آن مي گذشت, انجام شد.در سال 1376
ه ش ملك فهد اعضاي شورا را به 90 نفر افزايش داد و عضويت شورا را به افسران شاغل و
بازنشسته, مقامات ارشد دولتي, مديران بازرگاني و نمايندگان شيعه, گسترش داد.
اعضاي شورا به منظور شروع كار نشست چهارساله دوم اين مجلس, در مقابل ملك فهد سوگند
ياد كردند.اين شورا صرفا وظيفه مشورتي دارد و سياست گذاري در عربستان سعودي همچنان
در دست دولت است كه عمدتا تحت تسلط اعضاي خانواده حاكم آل سعود, قرار دارد.
ملاحظات اقتصادي
ازجمله مهمترين بنادرعربستان ميتوان از بنادر جده درساحل درياي سرخ و بندر ظهران
در ساحل خليج فارس نام برد.ازجمله مهمترين صنايع كشورميتوان ازنصفيه نفت،صنايع
الكتريكي،فلزكاري،سيمان، آهن و پولاد وكودشيميايي نام برد.خرما،گندم،جو،قهوه
وسبزيجات نيزمهمترين محصولات كشاورزي ودامپروري كشور راتشكيل ميدهند.سرانه زمين
مزروعي براي هرنفربر08/0هكتار ميباشد.توليد سالانه گوشت گاو 000، 12تن،گوشت گوسفند
000، 35تن و صيد ماهي 000، 30تن مي باشد. توليد سالانه نيروي الكتريسيته نيز معادل
99/1 ميليارد كيلووات ساعت است.از جمله مهمترين معادن عربستان نيز مي توان به منابع
نفتي(دومين توليد كننده جهان)،گازطبيعي، طلا، نقره، آهن، مس، نمك منگنز، سولفور،
سرب و سنگ گچ اشاره نمود. ذخاير زيرزميني نفت اين كشور بالغ بر 4/163 ميليارد بشكه
ميباشد.نيروي كار كشور بالغ بر 000،700،2کارگر خارجي است كه11% آن درصنايع وابسته
به نفت ، 24%درخدمات و امور دولتي و40%در بخش كشاورزي مشغول به فعاليت
ميباشند.واحدپول کشورعربستان ريال سعودي (S.EI.)معادل20 قروش است که هر33/3واحد آن
معادل1دلار آمريکاست. نرخ توليد ناخالص ملي بر116ميليارد دلار بالغ گرديده ودرآمد
سرانه نيز معادل500،11دلاراست که 62%آن ازمحل درآمدصنايع وذخايرزيرزميني(80%نفت
و4%كشاورزي بدست ميآيد.
نرخ سالانه رشد توليد ناخالص ملي حدود13%است. واردات عربستان سعودي طي
سال1981بر32ميليارد دلار بالغ گرديده و عمدتا براسلحه، وسائط نقليه، غلات ،آهن و
پولاد و كارخانجات توليد نيرو مشتمل ميگردد كه از كشورهاي ژاپن(3/30%)،آمريكا (30%)
آلمان(2/12%) و انگلستان (10%) وارد مي گردد.صادرات اين كشور نيز بر45ميليارد دلار
بالغ مي گردد که عمدتا برنفت خام وتوليدات نفتي (99%صادرات) مشتمل گرديده و به
كشورهاي ژاپن (15%)، آمريكا (13%)، فرانسه (10%) و انگلستان (8%) صادر مي گردد.كشف
نفت درعربستان سعودي طي سال هاي دهه 1930 وبهره برداري عظيم از آن پس از جنگ جهاني
دوم، اقتصاد كشور را كه قبلاً بر پايه كشاورزي بود تغييرداد.اقتصاد کشور عربستان
شديداً به صدور نفت وابسته بوده و درصد بالايي از كارگران خارجي را به استخدام در
آورده است .بزرگترين شركت نفتي جهان، سعودي آرمكو در اين كشور واقع است. به طور كلي
مي توان گفت كه نفت و صنايع جانبي در ثبوت صنعت و اقتصاد اين كشور از اهميت حياتي
برخوردار مي باشد.به دليل شرايط مناسب آب و هوايي، سهم واردات صنايع غذايي عربستان
بالا است و اين در حاليست که خرما و گندم به صورت داخلي توليد ميگردد.در اين كشور
معادن طلا، نقره، مس،زغال سنگ و بوكسيت نيزوجود دارد.ازسال1970،توسعه اقتصادي
كشورطي برنامه5ساله صورت گرفته است.با وجود اينكه اين كشور همچنان از جمله
ثروتمندترين كشورهاي جهان به شمار مي آيد، اما با اين حال اقتصاد آن طي سالهاي اخير
به اندازه گذشته پيشرفت نداشته است.دراين كشور بودجه زيادي صرف نيروي دفاعي گرديده
وبراي جبران كسري بودجه برنامه هايي ازجمله جايگزيني نيروي انساني عرب بانيروي
انساني خارجي دردست اجراست.
سيستم اقتصادي
اقتصاد عربستان در قديم بر پايه كشاورزي, دامداري و درآمدهاي حاصل از زيارت حجاج
از مكه و مدينه قرار داشته است. ولي هم اكنون نفت در كشور عربستان تعيين كننده و
جهت دهنده حركتهاي اقتصادي به شمار مي آيد, درآمد حاصل از آن چهرة جامعه را دگرگون
ساخته و عربستان را از يك كشور نيمه بدوي و فقير به يك كشور ثروتمند و با نفوذ
تبديل كرده است. با توجه به اينكه در سالهاي اخير تقاضاي جهاني نفت كاهش يافته و
ركود بازار آن نقش مهم عربستان را در بازار بين المللي نفت تضعيف نموده ولي با اين
حال نفت همچنان حرف اول را در اقتصاد عربستان مي زند.درسال 1962 م دولت عربستان –
در زمان زمامداري فيصل – تصميم به اجراي برنامه اصلاحي و توسعه كشور با استفاده از
افزايش درآمدهاي نفتي گرفت و علاوه بر توجه به بخش هاي صنعت و تأسيسات زيربنايي و
بالا بردن سطح كشاورزي تقويت بنيه دفاعي كشور در دستور كار قرار گرفت. و در طول سال
80 – 75 حدود 142 ميليارد حجم هزينه هاي دولت پيش بيني شده و هدف دولت در اين سالها
بالا بردن سطح زندگي, رشد ناخالص داخلي,كاهش وابستگي به درآمد نفت, توسعه منابع
طبيعي وساخت و ترميم زيربناي اقتصادي بود.
امور مالي
واحد پول
ريال سعودي واحد پول رايج در كشور عربستان مي باشد. اين واحد پول بطور كامل
بوسيله طلا و ساير ارزهاي بين المللي قابل تبديل, حمايت مي شود. پشتوانه پول در
عربستان سعودي تا سال 1950 م نقره بود و پول رايج سكه اي بود كه از نقره خالص ضرب
مي شد. در سال 1952 م از پشتوانه طلا و نقره در ضرب سكه ريال استفاده شد بالاخره در
سال 1955 بعلت افزايش نرخ بين المللي نقره, دولت سعودي سكه هاي نقره را جمع آوري و
چاپ و توزيع اسكناس را آغاز نمود.سكه هاي رايج شامل؛ يك, پنج, ده, بيست و پنج
و پنجاه هلاله است, هر ريال برابر با بيست قروش و صد هلاله مي باشد. در سال 1993 م
يك ليرة استرلينگ برابر با 846/5 ريال سعودي و يك دلار آمريكا برابر با 745/3 ريال
سعودي بود.موسسه نقد عربستان در سال 1952 م در جده تأسيس گرديد و تلاش زيادي جهت
تقويت ريال نمود كه آن را به عنوان يكي از ارزهاي معتبر جهان معرفي نمايد.بانك
مركزي با موسسه پول عربستان سعودي؛ در آوريل 1952 تأسيس گرديد.وطائف اساسي اين
مؤسسه علاوه برتثبيت و تقويت قيمتها در داخل و خارج براساس ريال سعودي,ساير موارد
مهم اقتصادي و مالي مانند بررسي طرحهاي توليد و رونق بازرگاني, تأمين اعتبارات پولي
و رساندن آن به ميدانهاي فعاليت بازرگاني, ايحاد و ذخيره منظم كه بخش خصوصي را
تقويت وارزش ريال را حفظ كند, نيزمي پردازد. همچنين بانك مركزي سرپرستي اين اموررا
بعهده دارد:نگاهداري موجوديهاي نقدي و بكار انداختن آنها, - خريدو فروش طلا و
ارزهاي خارجي – سرپرستي بانكهاي بازرگاني.
اقدام ديگر دولت براي اجراي سياستهاي پولي, صدور نظامنامة مراقبت بانكها در سال
1965 بودكه در واقع تحول مهمي را در امور بانكداري بوجود آورد و موجب بدست گرفتن
رهبري بانكها توسط دولت شد.در عربستان سيزده بانك وجود دارد كه برحسب اهميت داراي
شعبات چندي در شهرهاي مختلف مي باشند
بودجه و درآمد
سال مالي در عربستان سعودي از اول رجب هر سال هجري قمري آغاز مي شود. بطور كلي
بيش از چند سال نيست كه در اين كشور بودجه ساليانه تنظيم مي شود و طي برنامه اي كه
از طرف هيأت دولت و سازمان مركزي برنامه تعيين مي گردد, به مصرف مي رسد.
توليد ناخالص ملي
توليد ناخالص داخلي از 2/ 26 ميليارد ريال سعودي در سال 1971 م به 5/ 13 ميليارد
ريال سعودي در سال 1976 م رسيد. در سال 1979 م توليد ناخالص داخلي با رشد 5/11 درصد
نسبت به سال 1987 برابر با 5/24 ميليارد ريال سعودي گرديد, ولي در سال 1980 م توليد
ناخالص داخلي با يك جهش 55 درصدي به حدود 3/386 ميليارد ريال افزايش يافت. رشد
توليد ناخالص ملي بدون در نظر گرفتن درآمدهاي نفتي در سالهاي 1975 – 1980, 81 –
1980, 81 – 1980 , به ترتيب 8/9 درصد, 12 درصد و 5/10 درصد بوده است.
تورم
فشار تورم در سال 1996 م بعلت كاهش قيمتهاي عمده فروشي, (بطور متوسط تا سه درصد)
كاهش يافت ولي قيمتهاي مخصوص مصرف كنندگان يك درصد افزايش داشت.انتظار مي رود كه
نرخ تورم در سالهاي بعد پائين بماند. با توجه به تصميم دولت در بودجه مبني بر عدم
تغيير قيمت كالاهاي مهم يارانه اي انتظار مي رود قيمت بين المللي موادغذائي و
آشاميدني به ميزان 5/6 درصد كاهش يابد با اين وجود ممكن است فشار تورم در سال 1997
م تا حدودي بالا رود زيرا در اواخر سال 1996 م به ميزان 1/1 درصد در قيمت هاي عمده
فروشي افزايش صورت گرفت و اين امر حاكي از افزايش فشار ناشي از تقاضاي داخلي مي
باشد.
تجارت
بازرگاني داخلي عربستان سهم ناچيزي در اقتصاد اين كشور دارد. البته بايد
بازاريابي فرآوردههاي نفتي آرامكو, فروش موادغذائي و حيوانات اهلي پرورش يافته توسط
اعراب بدوي و كشاورزان را مستثني كرد. تغيير مهمي كه در سالهاي اخير در سياست
بازرگاني خارجي عربستان رخ داده است, تغيير جهت از بازارهاي دلار به نواحي غيردلار
بوده است, اين موضوع بخاطر آن است كه شركت آرامكو سياست بازاريابي محصولات نفتي خود
را متوجه بازارهاي اروپا كرده است. هم اكنون انگلستان آلمان, هلند و ايتاليا در حال
تحكيم موقعيت صادراتي خود به عربستان سعودي مي باشند. اگرچه ايالات متحده آمريكا
مهمترين منبع واردات اين كشور است. ولي پس از اين كشورها و دولتهاي عضو جامعه عرب
مهمترين بازارهائي هستند كه عربستان با آنها معامله مي كند برمه و هندوستان
بزرگترين صادركنندگان برنج به عربستان بشمار مي روند. اين كشور گندم را از كانادا,
ايالات متحده آمريكا و استراليا وارد مي كند و از انگلستان و ساير كشورهاي اروپائي
دارو و خريداري مي نمايد.
فراورده هاي اقتصادي
نفت
در عربستان سعودي نفت در سال 1938 م در الدام كشف شد. با اين حال جنگ جهاني مانع
توسعة اين توليد نفت شد. از نيمة دهة 1940 م به بعد يك رشته منابع ديگر در اين كشور
كشف شد. توليد نفت خام سعودي توسط شركت نفت عربستان – آمريكا آرامكو صورت مي گيرد
كه بصورت اشتراك تحت مالكيت استاندارد اويل كاليفرنيا (30 درصد), استاندارد اويل
نيوجرسي (30 درصد) تگزاكو (30 درصد) و موبيل (10 درصد) قرار دارد. در سال 1971 م
نفت خام از 9 حوزة ساحلي يعني ابقيق, ابوحدريه, بري, دمام, فاضلي, غوار, خريز,
خورسانيه و القطيف و چهار حوزه دور از ساحل ابوصفه, منيفه , مرجان و سفانيه توليد
مي شد. بخش عمدة توليدات نفت خام عربستان از طريق يك خط لوله از حوزه هاي نفتي به
پايانه بزرگ نفتي در رأس تنوره منتقل مي شود؛ اما مقداري از طريق خط لوله زيردريايي
به بحرين حمل و در آنجا تصفيه مي گردد. بخش ديگري از توليدات نفت توسط خط لوله
سراسري عربستان به ساحل مديترانه صيدا منتقل مي شود.بزرگترين پالايشگاه عربستان
سعودي با ظرفيت سالانه 18 ميليون تن در رأس تنوره واقع شده و در مالكيت آرامكو قرار
دارد. يك پالايشگاه بسيار كوچكتر نيز توسط شركت ملي نفت عربستان پترومين مشغول به
كار مي باشد اين شركت برنامه ريزي لازم براي احداث پالايشگاه ديگري در رياض را در
دست اقدام دارد. پترومين بازار داخلي توليد نفت را در دست دارد و از منافع توليد
كود نيز بهره مي برد. اخيرا اكتشاف در مناطق خارج از قلمرو شركت آرامكو, توسط
شركتهاي خارجي انجام مي شود؛ فعاليتهاي اخير در امتداد ساحل درياي سرخ گوياي آن است
كه احتمالا در اين منطقه منابع نفت نيز وجود دارد. نظر به اينكه عربستان سعودي خط
تاس زيادي با آب دريا دارد لذا بيشترين تأسيسات ساحلي را دارا مي باشد.بدون شك
معروفترين خط لوله در خاورميانه خط لولة سراسري عربستان است كه حوزه هاي نفتي
عربستان را به درياي مديترانه متصل مي كند اين خط لوله در سال 1950 م يعني زمان
احداث آن با 1600 كيلومتر طول و 2/76 تا 7/78 سانتي متر قطر و با وجود شش
تلمبه خانه در امتداد مسير خود, بزرگترين خط لوله جهان بود و 80 ميليون پوند صرف
هزينه احداث آن شد. ظرفيت اوليه اين خط لوله 15 ميليون تن در سال بود, اما بعدها تا
25 ميليون تن در سال افزايش يافت و اين مقدار نشانگر حدود يك نهم توليد جاري
عربستان سعودي را شامل مي شود.بطور كلي نفت اين كشور در تأمين نيازهاي داخلي و
صادرات آن بعنوان مهمترين منبع درآمد داراي نقش بسيار مهم و تعيين كننده مي باشد.
منابع معدني
عربستان سعودي از نظر منابع معدني غني مي باشد ولي بهره برداري از اين منابع به
علت تأكيد بر بخش نفت و گاز مورد غفلت قرار گرفته است. علت ديگر عدم اهتمام به
منابع موجود, دور بودن محل بسياري از آنها است. از آنجا كه منابع قابل توجهي از
طلا, نقره, سنگ آهن, مس, فسفات, اورانيوم, هيدروكسيد آلومينيوم, ذغال سنگ, تونكستن,
سرب و روي در عربستان موجود مي باشد, دولت اين كشور علاقمند است كه اقتصاد را از
اتكاي به نفت دور نمايد و فرصتهاي شغلي ديگري را براي اتباع عربستان بهبود بخشد.
آب وكشاورزي
يكي از مشكلات كشور عربستان, مسئله كمبود آب مي باشد, كه اين امر دولت را براي
تأمين آب آشاميدني مردم و آب قابل استفاده براي كشاورزي با مشكلاتي مواجه كرده است.
قسمت اعظم خاك كشور از صحراهاي شنزار و لم يزرع تشكيل شده است كه به هيچ وجه قابل
كشت و بهره وري نيستند. اما در سواحل درياي سرخ و خليج فارس قسمتهائي وجود دارد كه
در اثر بارندگي موسمي جويبارهائي بوجود آمده و در بعضي نقاط ديگر نيز با حفر چاه
زمينهائي را قابل كشت كرده اند.دولت پس از تأسيس وزارت كشاورزي و آب؛ ((وظيفه تأمين
آب آشاميدني مردم؛ آب قابل استفاده براي كشاورزي, توسعه نواحي زيركشت و رسيدگي به
وضع كشاورزان)) را بر عهده دارد. به همين دليل واحدهاي كشاورزي متعددي تأسيس نموده
كه وظيفه اين واحدها راهنمائي كشاورزان و دادن كود و ماشين آلات به آنها مي باشد
وزارت كشاورزي طرحهايي را در دست اقدام دارد كه مهمترين آنها عبارتند از؛ احياي
صحراي شمال, اسكان عشاير خانه بدوش, آبياري و زه كشي در احساء, بهبود آبياري و زه
كشي در قطيف, توزيع اراضي باير, جلوگيري از حركت شن و ماسه در احساء و سدسازي در
عربستان.
دامداري
همراه با گسترش و تنوع كشاورزي در سراسر عربستان, دامداري, شباني دچار بحران
شديدي خواهد شد. اين امر ممكن است بجز منافعي كه در آينده از بيشتر قسمتهاي عربستان
به دست خواهد آمد بر گرايشهاي سنتي و عزت نفس مردم صحرانشين و بومي نيز تأثيري عميق
داشته باشد.در شمال عربستان دامداري در اثر دو تحول بلند مدت دچار بحران شده است.
(( عبدالعزيز بين سعود)) به دلايل سياسي و مذهبي, يكجانشين كردن عشاير در جوامع
كشاورزي را بسيار زود – يعني در اوايل قرن بيستم – آغاز كرد و پس از او اين سياست
از سوي جانشينان وي ادامه يافت.توسعة زمينهاي قابل كشت يك عامل فشار است. زيرا
زمينهاي كشاورزي در بخشهايي توسعه مي يابد كه چراگاههاي مناسب وجود داشته باشد. و
از اين مهمتر سياستهاي دولت, در مورد كنترل عشاير باقيمانده و تأمين منابع آب دائمي
براي آنان است. چراگاههاي اطراف منابع آبي دائم, تا چندين كيلومتر بكلي از بين رفته
است و امروزه علوفه را بايد از خارج كشور وارد كنند. همچنين چراگاههاي دورتر در اثر
استفاده بي رويه در معرض خطر نابودي قرار گرفته اند. زيرا انتقال آسان آب و آذوقه
به وسيله كاميون و زندگي چادرنشيني صنعتي در ميان بعضي گروهها اين امر را تشديد مي
كند.
جهانگردي
جهانگردي در عربستان به سه بخش عمده تقسيم مي شود:
جهانگردان داخلي
بازديدكنندگان تجاري
شركت كنندگان در مراسم زيارت و مناسك حج
دولت عربستان سعودي از طريق وزارت حج و اوقاف كليه امور مربوط به حجاج را
سرپرستي و رسيدگي مي نمايد.لازم به تذكر است كه اگرچه عربستان سعودي كشوري است در
مراحل اوليه رشد و توسعه و در بسياري از موارد در امور اجرايي مواجه با اشكالات است
اما امور مربوط به حج و رسيدگي بوضع حجاج را به شكل مطلوبي انجام مي دهد, زيرا با
توجه باينكه هر سال متجاوز از چند صد هزار نفر براي انجام مناسك حج و زيارت باين
كشور سفر مي كنند, در تمام شبانه روز مأمورين مربوطه ضمن آشنائي بوظايف خاص خود با
دقت و سرعت در تمام مراحل موجبات تسهيل انجام مناسك حجم و ساير اعمال زيارتي را جهت
رفاه و آسايش حجاج فراهم مي كنند.وزارت حج و اوقاف اين كشور بتدريج اقدامات لازم را
براي احداث بناهاي مورد احتياج و فراهم نمودن ساير وسايل موردنياز انجام مي دهد. از
جمله كارهائي كه در اين زمينه انجام شده تأسيس سه مركز نمونه براي حجاج است كه دو
مركز در جده و يكي در بندر ينبع واقع است. اين مراكز را اصطلاحا شهر حجاح (مدينه
الحجاج) مي نامند. اين شهرها شامل مراكز و ساختمانهائي است كه وسايل موردنياز حجاج
در آنها داير شده است. از مراكز موجود در جده يكي در كنار فرودگاه جده و ديگري در
كنار بندر جده ايجاد شده و محل اقامت حجاجي است كه با هواپيما و يا كشتي مسافرت مي
كنند.دولت عربستان درآمد ساليانه خود را از محل عوارضي كه كليه حجاج مي پردازند
تأمين مي كند, به اين معني كه كليه حجاح مبلغ 84 ريال سعودي بابت عوارض ورود بايد
بپردازند. علاوه بر مبلغ فوق 35 ريال سعودي بابت هزينه رفت و آمد به عرفات, 300
ريال بابت چادر, 25/11 ريال بابت رفت و آمد به مكه و جده 25/1 101 ريال بابت هزينه
رفت و برگشت به مدينه با اتومبيل از كليه حجاج دريافت مي شود.
ملاحظات علمي
طي سنين4تا6سال كودكان عربستاني در مراکز پيش دبستاني مختلط ثبت نام مي گردند و
اين درحاليست که درسن 6سالگي با آغاز دوره آموزش رسمي،دختران و پسران درمدارس
جداگانه به تحصيل مي پردازند.
دوره آموزش ابتدايي6سال، آموزش مقدماتي متوسطه 3سال و آموزش تکميلي متوسطه
نيز3سال است. در مقطع متوسطه دانش آموزان مجاز به انتخاب رشته علمي يا هنري جهت
ادامه تحصيل خود مي باشند. تا سالهاي دهه 1960، آموزش دختران در زمره آموزش غير
رسمي به شمارمي آمد و اين درحاليست که طي دهه1980،سيستم آموزشي دختران و پسران
يكنواخت شد.درحال حاضربسياري اززنان نيز در دانشگاه مشغول تحصيل مي باشند.طبق آمار
سال 1995، 8/62درصدازشهروندان عربستاني ازنعمت سواد برخوردار مي باشند.طبق
آمارسال1994،جمعيت بي سواد15سال و بالاترکشور بر2880562 نفر (درصد2/29کل جمعيت)
بالغ مي گردد.تحصيلات در عربستان صعودي از نظر جنسيت مجزا بوده و به سه سيستم اداري
تحصيلات عمومي پسران ، تحصيلات دختران وتحصيلات اسلامي سنتي(براي پسران) تقسيم
ميگردد. وزارت آموزش كه درسال1952تأسيس شد، برتحصيلات عمومي پسران نظارت داشته و
تحصيلات دختران تحت نظارت نهاد عمومي نظارت برتحصيلات دختران است.هردو جنس دورة
تحصيلي مشابهي را گذرانده و ازامتحانات ساليانة مشابهي برخوردارند.تحصيلات اسلامي
پسران افرادي را براي پيوستن به جامعة علماء (واعظين مذهبي)تربيت مي كنند.دورة
تحصيلي مدارس سطح دوم مذهبي شامل دورة تحصيلي مدارس عمومي آكادميك سطح دوم است که
به طور عمده بر تعليمات عربي و اسلامي تأكيد مي نمايند.مدارس مذهبي سطح دوم تحت
سرپرستي دانشگاه اسلامي «امام محمد بن سعود» و دانشگاه اسلامي «مدينه » اداره مي
گردند. پس ازمدارس سطح دوم امكان تحصيل درمؤسسات مذهبي تحصيلات سطوح بالاتر به
موازات سيستم غير ديني،وجود دارد.تأسيس مدارس غيرديني الگوگرفته ازغرب پس ازجنگ
جهاني دوم ،سيستم سنتي تحصيلات اسلامي راسست كرد.هر جند قسمت عمده اي ازتحصيلات
نوين نيز به مذهب اختصاص يافته است ، به خصوص حفظ قرآن ، تفسير و ادراك قرآن و روش
كاربرد سنت اسلام در زندگي روزمره مورد تأكيد قرار دارد.علوم ديني درسطح دانشگاهي
نيز دركنار ساير مطالب تدريس گرديده و براي کليه دانش آموزان الزامي است. بسياري از
مردم عربستان سعودي بيسواد هستند. و دولت در راه مبارزه با بيسوادي و بالا بردن سطح
تعليم و تربيت با مشكلات زيادي مواجه است و بايد با جديت تمام بايد كه در اين راه
بكوشد.مشكل مهمي كه دولت در راه باسواد نمودن مردم دارد, نداشتن معلم است كه هرسال
بناچار تعداد آموزگار و دبير از كشورهاي عربي ديگر استخدا مي نمايد. از جمله مشكلات
ديگر اين كشور پراكندگي جمعيت, زندگي عشيره اي, كوچ نشيني و همچنين عامل مذهب را مي
توان ذكرنمود، زيرا هنوز بسياري از مردم اين كشور با داشتن تعصبات مذهبي غلط خود
مانع بزرگي در راه پيشرفت فرهنگ و آموزش هستند.با اين تفاسير دولت در ظرف چند سال
اخير سعي نموده است بتدريج در راه گسترش فرهنگ و با سواد كردم مردم كه شايد تعداد
بيسوادان آنها بيش از ساير كشورهاي جهان باشد, اقداماتي بنمايد. بهمين جهت با تأسيس
آموزشگاههاي شبانه كه مدت تحصيل در آنها چهار سال است و به دو دوره تقسيم مي شود
قدم مؤثري در اين راه برداشته است. لازم بذكر است كه ميزان باسوادي در ميان
بزرگسالان در اين كشور 63 درصد مي باشد
نرخ ثبت نام ناخالص بنا به سطوح مختلف آموزشي طي سال 1996
پيش دبستاني : 8درصد
اولين سطح : 76درصد
دومين سطح : 61درصد
سومين سطح : 3/16درصد
|
