در این تقسیم‌بندی، طول سال خورشیدی به فصل، برج (ماه خورشیدی)، هفته و روز تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی‌ها مفاهیمی از زمان هستند که در تقویم طبیعی (خورشیدی یا مهی) وجود دارند و با اقتباس از طبیعت به گونه قراردادی وضع شده‌اند. با اینکه در انتخاب مبدأ برای یک برج یا ماه خورشیدی و نیز فصل‌های سالیانه اختلاف چندانی دیده نمی‌شود، اما در تعیین مبدأهای شبانروز، هفته و سال، تفاوت‌ها بسیار فراوان هستند. آگاهی از تعریف مبدأ هر یک از اجزای سال، می‌تواند در تعیین و تنطیم رویدادهای تاریخی اهمیتی فراوان داشته باشند.
مبدأ شبانروز
در قراردادهای تقویمی باستان، یکی از چهار هنگامِ نیمه شب، طلوع خورشید، نیمروز و یا غروب خورشید، هنگام آغاز یا مبدأ شبانروز دانسته می‌شده است. در سنت تقویم‌نگاری خورشیدی ایران باستان و به ویژه در عصر هخامنشی، معمولاً هنگام طلوع خورشید، آغاز شبانروز دانسته می‌شده است. اما در تقویم‌نگاری مهی/ قمری به دلیل دیده‌شدن ماه نو به هنگام فروشدن خورشید، هنگام غروب به عنوان مبدأ شبانروز بشمار می‌رفته است. اصطلاحی مانند «شب جمعه» که امروزه نیز به کار می‌رود و شب خاصی را به روز فردای آن منسوب می‌دارند از همینجا بازمانده است.
اختیار نیمروز (ظهر) یا نیمه شب نیز به عنوان مبدأ شبانروز در ایران باستان شناخته شده بوده و این دو شیوه بیشتر در میان اخترشناسان کاربرد داشته است. منجمان رصدی برای اینکه تمامی رصدهای یک شب خود را به دو شبانروز گوناگون تفکیک نکنند، از هنگام نیمروز یا ظهر برای سنجش آغاز شبانروز بهره می‌برده‌اند که امروزه نیز همین شیوه در میان اخترشناسان جهان کاربرد دارد. اما گروه دیگر منجمان، یعنی تقویم‌نگاران، هنگام نیمه شب را مبدأ شبانروز در نظر می‌گرفته‌اند؛ همانگونه که نظام محاسباتی زیج معروف «شهریاری» و بسیاری از دیگر زیج‌های ایرانی بر همین قاعده بوده است و هنوز هم همین شیوه در جهان کاربرد دارد.
اختلاف‌هایی که گاه با تفاوت یک شبانروز پس و پیش در محاسبات رویدادهای تاریخیِ مبتنی بر تقویم به وجود می‌آید، گاهی محصول همین تفاوت تعریف‌ها برای مبدأ شبانروز است. برای نمونه، سراسر طول روز برای کسانی که نیمه شب را مبدأ شبانروز می‌دانند، یک روز واحد است اما برای کسانی که نیمروز یا ظهر را مبدأ شبانروز می‌دانند، پیش از ظهر و پس از ظهر به دو روز متفاوت منسوب می‌شوند.
مبدأ هفته
تعیین مبدأ روزهای هفته نیز در میان مردمان گوناگون متفاوت بوده است. در
شناخته‌شده‌ترین شیوه در ایران باستان، روز یکشنبه یا خورشید روز/ خور روز، روز
نخست هفته و همچنین روز تعطیل دانسته می‌شده است. شیوه‌ای که امروزه نیز در
تقویم میلادی که ادامه و بازمانده تقویم میترایی ایرانی است با نام «Sun Day»
که همان معنای خورشید روز را می‌دهد، بکار بسته می‌شود. پیش از این در نوشتار
«روزهای هفته در ایران باستان» به این موضوع پرداخته شد که برخلاف تصور رایج،
روزهای هفته و هفته شماری در ایران باستان کاربرد داشته است و تنها در دین
حکومتی روزگار ساسانیان آنرا حذف کرده بوده‌اند.
در تقویم عبری یهودیان نیز (که اصل آن بازمانده‌ای از تقویم آرامی هخامنشی
است)، روز یکشنبه، روز نخست هفته دانسته می‌شود با این تفاوت که روز تعطیل هفته
در این گاهشماری، روز شنبه است. در میان مانویان، روز نخست و تعطیل هفته روز
دوشنبه، و در میان مسلمانان روز شنبه، روز نخست هفته و روز جمعه (آدینه) روز
تعطیل دانسته می‌شده است. انتخاب روزهای دیگر هفته به عنوان روز مبدأ در
هفته‌شماری و یا روز تعطیل، در میان تقویم‌های اقوام و ادیان دیگر دیده شده
است.
مبدأ سال
انتخاب شاخصی برای تعیین آغاز سال، از تفاوت‌ها و تعریف‌های بسیار فراوان‌تری نسبت به شبانروز و هفته برخوردار است. در گاهشماری گاهنباری یا کهن‌ترین گاهشماری شناخته شده در ایران، مبدأ سال به هنگام انقلاب تابستانی یا نخستین روز فصل تابستان بوده و در گاهشماری میترایی، مبدأ سال به هنگام انقلاب زمستانی (شـب چلـه/ یلـدا) یا نخستین روز فصل زمستان بوده است.
در زمان شاهنشاهی هخامنشی، سال نو به مبدأ اعتدال پاییزی یا آغاز پاییز شناخته می‌شده و جشن «بغ‌یادیش» (مهرگان بعدی) در نخستین روز سال که نخستین روز ماه بغ‌یادی (یاد خدا) نیز بوده، برگزار می‌شده است. این جشن بعدها به شانزدهمین روز مهرماه منتقل می‌شود. آغاز سال نو در ابتدای فصل پاییز هنوز در تقویم محلی کردان مکری مهاباد بازمانده است.
تعیین روز نخست فصل بهار یا نوروز نیز از کهن‌ترین قراردادهای تعیین مبدأ سال خورشیدی ایرانی است که تمامی زیج‌های کهن بازمانده ایرانی بر بنیاد آن تنظیم شده‌اند و به اندازه کافی شناخته‌شده هست.
اما بجز این، نمونه‌های دیگری از تعیین مبدأ سال دیده شده که انتخاب میانه هر یک از فصل‌ها نمونه‌ای از آن است. امروزه گونه نیمه زمستانی آن در تقویم‌های محلی، بدخشان، اقوام لر و بختیاری و نواحی دیگر از جمله در خراسان و افغانستان دیده می‌شود. تقویم امروزی «تبری/ طبری» و «دیلمی» به ترتیب دارای مبدأ دوم و هفدهم مردادماه هستند که ممکن است به دلیل تغییراتی در کبیسه‌گیری از جای اصلی خود جابجا شده باشند.
نمونه‌هایی از مبدأ سال که تا اینجا بطور خلاصه گفته شد، تنها مختص گاهشماری‌های کبیسه‌دار هستند. بدیهی است که در گاهشماری‌های بدون کبیسه یا «پَـرسی»، که در آنها طول سال ۳۶۵ روز کامل و بدون کسر اضافه تعریف شده‌اند، روز مبدأ سال در حال جابجایی همیشگی است.